Święta Rodzina ze św. Janem

Obraz zakupił do swych zbiorów Stanisław Kostka Potocki w 1808 roku w Paryżu. Jest on jednym ze świadectw, że dzieła do swej kolekcji hrabia dobierał w sposób metodyczny, po uprzednim długim przygotowaniu (jak wykazuje Dorota Folga-Januszewska, por. „Arcydzieła malarstwa”, s. 36). Bawiąc w Wenecji w 1779 roku, dokładał starań, by obejrzeć wszystkie dzieła Paola Veronesiego (Paolo Cagliari, Cagliari 1528-1588). W październiku tegoż roku opisuje jeden z jego obrazów (z kościoła San Sebastiano): „Nad amboną, czarujący obrazek P. Veronese przedstawiający siedzącą Matkę Boską z Dzieciątkiem na ręku, w towarzystwie Magdaleny i św. Franciszka. Czyż może być coś wdzięczniejszego niż ta Matka Boska i Dzieciątko?”. Niewykluczone, że „Święta Rodzina ze świętym Janem”, zakupiona jako dzieło Carla (Carletta) Caliariego (syna Paola) noszące oznakowanie Galerii Malarstwa w Wilanowie jest reminiscencją tamtych zachwytów. Obraz łączono też z nazwiskiem Bonifacia de’Pilatiego oraz Benedetta Caliariego, by ostatecznie przypisać go synowi Paola, Carlowi.

Temat przedstawienia należy do ulubionych w dziełach mistrzów renesansu i baroku – spotkanie w czasie ucieczki do Egiptu Świętej Rodziny z małym św. Janem Chrzcicielem. Rozgrywająca się w cieniu wiekowych drzew scena odpoczynku do złudzenia przypomina rodzajową – oto zmęczeni wędrowcy przysiedli na moment ciesząc się swą obecnością: Maria trzyma na kolanach Dzieciątko, które adoruje św. Jan. Obok przysiadł utrudzony święty Józef, z rękami wspartymi na kiju podróżnym. Jedynie błogosławiący gest Jezusa przypomina, że jesteśmy świadkami epizodu z historii zbawienia.

Dominika Walawender-Musz