Św. Rodzina ze Św. Janem i Św. Anną

Na tle klasycznej architektury siedzi Madonna z jasnym woalem na włosach, ubrana w malinową suknię i błękitny, przerzucony przez kolana płaszcz. Na jej lewym kolanie siedzi nagie Dzieciątko, błogosławiące prawą wzniesioną rączką przyklękającego przed nim małego Św. Jana. Nieopodal siedzi Św. Anna w szaro-brązowej szacie, z takąż draperią na głowie. W głębi, z lewej stoi Św. Józef w brunatnej opończy.

Święta Rodzina ze św. Anną i św. Janem inspirowana jest twórczością Rafaela (np. obraz z Galleria di Capodimonte w Neapolu). Znamiona stylu mistrza zdradzają twarze postaci, idealizowane, a przecież anatomicznie poprawne. Przedstawione osoby pozostają w relacji wzajemnej bliskości. Szczególnie godna uwagi jest kompozycja – wyrazista i pełna prostoty, oparta na ścisłej grze symetrii i stosunków geometrycznych. Wielkie powodzenie, jakim cieszyła się twórczość Rafaela wśród kolekcjonerów sprawiło, że bardzo wcześnie znalazły się w obiegu kopie i falsyfikaty. Rafael był malarzem najczęściej w ciągu stuleci naśladowanym; jego „maniera” pojawia się zawsze tam, gdzie artyści pragnęli uosobić klasyczną wizję Idealnego Piękna.

Temat św. Rodziny należał do ulubionych w sztuce dojrzałego renesansu, gdyż znakomicie przystawał do ówczesnych potrzeb. W cenie były bowiem prywatne obrazy religijne, które uświęcałyby domowe ognisko, podkreślały wartość rodzicielstwa i pomagały uwidocznić także naturę ludzką Chrystusa, który wzrastał wśród zwykłych ludzi. Pozwalało to w sposób pełniejszy identyfikować się z wiarą.

Obecność św. Anny pozwala wykorzystać tak lubiany w sztuce, wdzięczny motyw trzech pokoleń. Z kolei św. Józef, mąż Maryi i przybrany ojciec Jezusa, przez karty Ewangelii „przechodzi” jako postać milcząca, co w żaden sposób nie umniejsza jego roli, jednak wpływa na sposób przedstawiania go w sztuce – na uboczu, zajętego doczesnymi sprawami, w neutralnym kolorystycznie odzieniu. Pojawienie się św. Jana Chrzciciela w tej scenie jeszcze mocniej ujawniało naturalny, ludzki wymiar rodziny Jezusa, rozszerzając jej koligacje. Św. Elżbieta, matka Jana, była krewną Maryi; po ojcu św. Zachariaszu był on spadkobiercą starotestamentowej tradycji kapłańskiej.

Obraz z kolekcji Potockich, nabyty do zbiorów wilanowskich przed połową XIX w.

Dominika Walawender-Musz