Św. Katarzyna Aleksandryjska

Wrażliwość kolorystyczna malarza przejawia się w śmiałym zestawieniu błękitu z czerwienią i żółcienią. Gra barw podstawowych jest filarem kolorystycznej kompozycji obrazu, geometryczna oparta jest na perfekcyjnie wymierzonych diagonalach. Rysunek odgrywa rolę drugorzędną, choć nie marginalną. Młoda kobieta zastygła w precyzyjnie wystudiowanej pozie; wzrok skierowany ku górze, usta półotwarte ni to w uśmiechu, ni to w grymasie bólu, ciało zwrócone w przeciwnym kierunku. Głowę okoloną złotymi, długimi, spadającymi kaskadami na ramiona włosami zdobi zębaty diadem – nawiązanie do królewskiego pochodzenia. Ubrana jest w niebieską suknię spiętą na dekolcie kosztowną broszą, przez lewe ramię przerzucona czerwona draperia – symbol męki. W pulchnych dłoniach trzyma palmę męczeństwa oraz fragment okutego żelazem koła – niedoszłego narzędzia swej kaźni. Warto zauważyć, że obejmuje go gestem podobnym do tego, jakim trzyma się księgi, inny jej atrybut nawiązujący do niebywałej mądrości, jaka ją cechowała.

Św. Katarzyna Aleksandryjska, jak głosi legenda, została stracona w wieku 18 lat za panowania cesarza Maksencjusza w IV w. Tradycja podaje, że była bogatą i wykształconą chrześcijanką z Aleksandrii, która przyjęła śluby czystości. Zarzewiem narastającego konfliktu między władcą a młodą uczoną była krytyka prześladowania jej braci w wierze i nawrócenie cesarzowej. Eskalacja niechęci wobec mocy jej intelektu i wpływów nastąpiła po słynnej dyspucie teologicznej, podczas której Katarzyna z łatwością miała zbijać argumenty mędrców niechrześcijańskich i wykazywać prawdziwość nauki chrześcijańskiej z taką biegłością i tak przekonująco, że wielu z adwersarzy dostąpiło łaski nawrócenia. Sprawy przybrały niebezpieczny obrót, gdyż Katarzyna pośrednio obnażyła w ten sposób bezradność cesarza i wytrąciła mu oręż słuszności z ręki, co rozwścieczyło go do tego stopnia, że wydał na nią wyrok śmierci. Nie był to koniec niezwykłych zdarzeń i znaków; Katarzyny nie imały się tortury kołem, które rozsypało się nie czyniąc jej krzywdy, śmierć poniosła dopiero ścięta mieczem.

Anonimowego jak dotąd autora obrazu poszukiwać należy zapewne w kręgu Guida Reniego, który zarówno własnoręcznie, jak i z pomocą warsztatu, stworzył wiele łudząco podobnych wersji i wariantów przedstawienia świętej (np. w Chrysler Museum of Art – Norfolk czy w Royal Collection Trust, Windsor Castle).

Prawdopodobnie z kolekcji Augusta i Aleksandry Potockich, nabyty przed 1850 r.

Dominika Walawender-Musz