Portret mężczyzny [Tyberiusz lub Herkules]

Wizerunek przedstawia prawy profil męskiej głowy z krótkimi kędzierzawymi włosami i widocznym fragmentem szaty. Gemma ukazuje najprawdopodobniej herosa rzymskiego Herkulesa lub cesarza Tyberiusza. Z prawej strony widoczna jest sygnatura twórcy: CAVLO COSTANSCE (CARLO COSTAZI).

W opracowaniu Salomona Reinacha z 1895 roku zatytułowanym Pierres gravées des collections Marlborough et d'Orléans, des recueils d'Eckhel, Gori, Lévesque de Gravelle, Mariette, Millin, Stosch, réunies et rééditées avec un texte nouveau bardzo podobny wizerunek został zidentyfikowany jako Tyberiusz (s.226). Inne podobne wyobrażenie w tym samym opracowaniu Reinacha na planszy nr 127 zostało opisane jako młody Herkules.

Trudno ocenić którą z postaci przedstawia gemma wilanowska. Atrybutem Herkulesa jest skóra lwa. Na gliptyce przechowywanej w Staatliche Kunstsammlungen Dresden wyraźnie widoczna jest lwia łapa, której nie ma w dziele wilanowskim. Inna gemma z tej kolekcji przestawia podobny wizerunek również opisany jako Herkules.

Prezentowany obiekt to wypukły, owalny wycisk gemmy na płaskim tle. Na górze widoczne jest pęknięcie.

Gemma, czyli kamień szlachetny lub półszlachetny o kształcie okrągłej lub owalnej płytki zdobionej reliefem, była popularna od starożytności. Relief wklęsły nosi nazwę intaglio, a wypukły - kamea. Te małe arcydzieła zachwycały pięknem i precyzją wykonania, wykonane z różnorodnych kamieni o różnych kolorach. Służyły jako ozdoby biżuterii, takie jak naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, czy zegary.

Stanisław Kostka Potocki zgromadził swoją kolekcję gemm w ramach badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele "O Sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski" w 1815 roku. Do celów badawczych służyły mu wyciski gemm, wiernie odtwarzające relief i kształt, choć nie uwzględniające kolorów. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski, a kolekcja Potockiego została rozproszona.

W zbiorze zachowanych wycisków wyróżniamy trzy grupy obiektów. Pierwsza to wyciski gemm antycznych, wśród których znajdują się kamienie z sygnaturami mistrzów greckich. Drugą i trzecią grupę stanowią wyciski kopii gemm antycznych oraz kamieni wykonanych na wzór starożytnych. Wśród nich znajdują się prace znanych rytowników i rysowników, zarówno włoskich, jak i polskich, a także kamienie przypisywane rytownikom polskim działającym przy dworze Stanisława Augusta.

Podobne gemmy z z daktylioteki  Lippert’a znjdziesz tutaj : Profilkopf des jungen Herkules mit Löwenhaut, Profilkopf des jungen Herkules

Ilustracje pochodzą ze zbiorów  Rijksmuseum Amsterdam oraz “Recueil de Sculptures antiques Grecques et Romaines”, 1754; „Pierres gravées des collections Marlborough et d'Orléans, des recueils d'Eckhel, Gori, Lévesque de Gravelle, Mariette, Millin, Stosch, réunies et rééditées avec un texte nouveau”, Reinach, Salomon, 1895, plansza 127 (Tète d' Hercule jeune, młody herkules) oraz  „Gemmæ antiquæ cælatæ , scalptorum nominibus insignitæ”, Stosch, Philipp, Baron von, 1724;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)