Stary cmentarz żydowski w Strzyżowie / Budynek stacji kolejowej w Strzyżowie

Artystyczne podróże wiodły Wojciecha Weissa w Tatry, na Podole, do Austrii, Węgier, Francji i Włoch. Okazało się jednak, że to w Strzyżowie, niewielkim miasteczku nad Wisłokiem, znalazł pejzaże, które go inspirowały, ludzi, których malował. Po raz pierwszy Weiss przyjechał do Strzyżowa w 1899 r. W miasteczku od niedawna mieszkała jego siostra Emilia, jej mąż Stanisław Florek został tam naczelnikiem stacji kolejowej. Z Krakowa, gdzie mieszkał, jeżdżąc do siostry, korzystał z dogodnego połączenia kolejowego do Rzeszowa, a stamtąd do Strzyżowa. Wybudowany w 1890 r. dworzec kolejowy (tam mieszkała rodzina artysty) leżący w odległości ok. 3 km od rynku wyróżniał się w pejzażu miasteczka, a otwarta w tym samym roku linia kolejowa była najważniejszym czynnikiem jego rozwoju.

W czasie swoich pobytów w Strzyżowie (w latach 1899–1903) Weiss mieszkał w pokoju na dworcowym poddaszu. Po latach artysta wspominał: „Na stryszku w budynku stacyjnym ćwiczyłem na skrzypcach […]. Na sztalugach stały obrazy: siostra z mężem, synek z zabawkami, drugi syn w plenerze, szwagier odpoczywający po pracy, staruszka matka chora, siedząca na łóżku, mielizna i dużo notatek pejzażowych” („Szkicownik Wojciecha Weissa”, wyboru dokonali i opracowali Aneri Irena Weissowa, Stanisław Weiss, Kraków 1976, s. 26). Jedną z tych notatek jest właśnie niniejsza karta z dwoma rysunkami nakreślonymi fioletową kredką: „Stary cmentarz żydowski w Strzyżowie” i „Budynek stacji kolejowej w Strzyżowie”.

Trzy rysunki cmentarza żydowskiego autorstwa Weissa, które znajdują się w kolekcji Muzeum POLIN (MPOLIN-M1073, MPOLIN-M1074, MPOLIN-M1075), to interesujące pod względem artystycznym kompozycje, oddające nastrój miejsca, jego trwanie i symbolikę. W studium „Stary cmentarz żydowski w Strzyżowie” widzimy, jak „decydującym środkiem wyrazu staje się linia miękko określająca kształty, niekiedy ekstatycznie rozwibrowana. Tworzy kontur nie tyle rzeczy i zjawisk realnych, co wyobrażonych – kontury wyobraźni” (Ł. Kossowski, „Pejzaże Wojciecha Weissa”, kat. wystawy, Muzeum Narodowe w Kielcach, Kielce 1985, s. 15).

Po Zagładzie żydowskiej społeczności Strzyżowa, po zniszczeniu i dewastacji tamtejszych cmentarzy rysunki te stały się także dokumentem historii, wizualnym śladem przeszłości. Inne studia pejzażowe ze Strzyżowa znajdują się w zbiorach Muzeum Samorządowego Ziemi Strzyżowskiej im. Zygmunta Leśniaka. Więcej o Strzyżowie, jego historii i społeczności oraz o wizytach i lokalnych inspiracjach Weissa przeczytać można w: „Ilustrowany przewodnik po powiecie strzyżowskim na przełomie XIX i XX wieku. Perspektywa plenerów malarskich Wojciecha Weissa”, red. M. Bober, Strzyżów 2019 (zob. https://www.muzeum-strzyzow.pl/uploads/4/9/1/9/49192843/przewodnik_2019_pl-en.pdf, dostęp 19.09.2021); „Młodopolskie fascynacje. Wojciech Weiss w Strzyżowie”, red. R. Weiss, Strzyżów 2020 zob. https://www.muzeum-strzyzow.pl/uploads/4/9/1/9/49192843/album_mlodopolskie_fascynacje.pdf, dostęp 19.09.2021).

Renata Piątkowska