Pokłon pasterzy

Początkowo sceny Zwiastowania Pasterzom i ich Adoracji, przedstawiane były tylko jako tło Bożego Narodzenia, z czasem zyskały autonomię. Ich geneza zakorzeniona jest w źródłach dwojakiego rodzaju: przekaz ewangeliczny (Łk 2,8-20) oraz teksty apokryficznych (Ewangelia Pseudo-Mateusza, Ewangelia Gruzińska i Ewangelia Dzieciństwa Ormiańska). Pasterze brawurowo wkroczyli w obszar malarstwa religijnego, ożywiając sceny bożonarodzeniowe i dodając im waloru rodzajowo-obyczajowego, ściśle związanego z kontekstem geograficzno-czasowym powstania malowidła.

Scena rozgrywa się w nocy, której mrok rozświetlają dwa źródła światła o charakterze sakralnym. Wyraziście, w stylu tenebrystycznym, modelują one postaci i przedmioty w bezpośredniej ich bliskości. Ostre kontrasty światłocieniowe wzmagają dynamizm zbudowanej na diagonalach kompozycji. Głównym źródłem iluminacji, wobec którego gasną wszelkie światła naturalne, jest Dzieciątko Jezus. Jaśnieją również skłębione obłoki. Są to czytelne aluzje do treści Objawień (Revelationes coelestis) św. Brygidy Szwedzkiej (1303-1373), które w stopniu najznaczniejszym – obok Meditationes vitae Christi (3 ćw. XIV w.) Pseudo-Bonawentury –  oddziałały na ikonografię Bożego Narodzenia. Klęcząca postawa Maryi i jej odkryta głowa, to właśnie obrazowe cytaty z tekstu Objawień i Meditationes.

Ruiny niegdyś monumentalnej, a dziś porośniętej mchem budowli zintegrowane z szopką symbolizują dobiegający kresu czas Starego Przymierza. Jest to wyraźne nawiązanie do słów Łukasza Ewangelisty: „dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel” (Łk 2, 11) oraz odniesienie m.in. do wypowiedzi proroka Achiasza (1 Krl 11, 31-32); proroka Amosa (Am 9,11) a także Hugona ze św. Wiktora i Jana z Hildesheimu – Chrystus narodził się w ruinach domu Dawida, lecz pośród nich jawi się jako potomek i dziedzic spuścizny dawidowej, który podniesie ją z upadku. W tym kontekście ława staje się znakiem wypełnienia obietnicy Boga, że da on Synowi tron Dawida (Łk 1,32n).