Pius IV (1499-1565) - portret

Malarsko ograniczone do owalu popiersie ¾ w prawo papieża Piusa IV, z obfitym siwym zarostem. Ubrany w malinową, aksamitną pelerynkę, obramowaną białym futerkiem, na głowie piuska w takimże wykończeniu. W otoku napis: "Pius IIII Pont. Max.". Oblicze papieża potraktowane werystycznie, acz z sympatią. Zwraca uwagę biegłość w oddaniu prawdy psychologicznej zawartej w intensywnym spojrzeniu mądrych, orzechowych oczu i pieczołowitość w przedstawieniu materii. Mimo dość oszczędnych środków wyrazu, malarz stworzył sugestywną kreację mężczyzny w podeszłym już wieku, doświadczonego życiem, lecz wciąż otwartego na świat.

Kardynał Gianangelo Medici został wybrany na papieża podczas konklawe 25 grudnia 1559 r. i zasiadł na tronie Piotrowym jako następca Pawła IV pod imieniem Pius IV. Znana jest jego pasja do architektury – Rzym zawdzięcza mu kilka imponujących budowli, m.in. Casino di Pio IV w Ogrodach Watykańskich i kościół Santa Maria degli Angeli Michała Anioła w dawnych łaźniach Dioklecjana.

Obraz pochodzi prawdopodobnie z kolekcji Augusta i Aleksandry Potockich, nabyty przed 1850 r. Nosi wyraźne ślady stylistyczne weneckiej szkoły malarstwa. Autora domyślano się w Jacopie Bassanie (wł. Dal Ponte, znany również jako da Ponte), być może kierując się analogiami, których można się doszukać w jego portretach pędzla prawdopodobnie jego syna, Leandra (choć określanych też jako autoportrety). Mowa o obrazach przechowywanych w Museo del Prado i identycznym z nim znajdującym się w Gallerii degli Uffizi we Florencji (czasami przypisywanemu Francescowi, drugiemu z synów Jacoba); istnieje trzecia znana wersja, bardzo podobna do dwóch pierwszych, ale o wzbogaconej ikonografii - z paletą, pędzlami i innymi wyznacznikami malarskiej profesji (Wiedeń, Kunsthistorisches Museum). Dodajmy, że portretowany tak wyraźnie przypomina Tycjana z ostatnich lat życia, że naśladownictwo to prawdopodobnie jest zabiegiem celowym. Istnieje jednak obraz noszący znacznie bliższe podobieństwo: półpostaciowy (w pozycji siedzącej) z kolekcji Camuccini w Cantalupo in Sabina (Rieti) oraz obraz pędzla Scipione’a Pulzonego, w szerszym kadrze.

Dominika Walawender-Musz