Madonna z Dzieciątkiem, św.Janem i św.Liberale

Prace badawcze z 1999 r. pozwoliły przypisać obraz Marcowi Basaitiemu (ur. 1470, zm. 1530) – tworzącemu w Wenecji, ale pochodzącemu z rodziny greckiej lub albańskiej. Wiadomo, że był uczniem Alvise Cantariniego, prowadzącego pracownię w Murano.

Misterna praca zachwyca zarówno malarskim potraktowaniem Madonny z Dzieciątkiem i św. Janem na tle pejzażu, jak i oddaniem bogactwa zdobień i detali stroju św. Liberaliusza (Liberale). Maryja z Jezusem na kolanach siedzi z lewej strony, na tle skały, za którą rozciąga się górzysty pejzaż z zabudowaniami miasta. Dzieciątko pochyla się w stronę małego św. Jana, który podaje mu krzyż i banderolę z napisem Ecce Agnus Dei (Oto Baranek Boży). Są to symbole męczeńskiej śmierci Chrystusa i Odkupienia. Z prawej, wysunięty do przodu, stoi św. Liberaliusz w pełnej zbroi, wsparty na drzewcu chorągwi. Święty rycerz przyjmuje postawę strażnika, spogląda badawczo na widza. Jego statuaryczna postać budowana światłocieniem, zdecydowanie różni się sposobem modelowania od ujęcia Madonny z Dzieciątkiem, a zwłaszcza od postaci św. Jana (odstającej jakością od pozostałych). Przebiegający między postaciami podział stylistyczny jest nader widoczny i świadczy o mnogości wpływów artystycznych, jakim podlegał autor. Inspirował się Bellinim (rywalizując z nim), Giorgionem, Vivarinim, ale też korzystał z wzorów niemieckich: rycin Schongauera i Dürera. W obrazie wilanowskim najsilniej bodaj uwidacznia się giorgionowskie zamiłowanie do delikatnego światłocienia miękko modelującego postacie i zapełniania tła rozległym pejzażem. Obraz scala wzajemne podobieństwo twarzy wszystkich przedstawionych postaci, zupełnie jakby postaciom rysów użyczyła jedna rodzina, pozując do portretu zbiorowego. Autor przedstawia kształty i formy w sposób, który pozwala się domyślić pod nimi wyrysowanych brył geometrycznych; nasycony koloryt nieco dynamizuje statyczną w wyrazie scenę.

Typ przedstawienia jest charakterystyczny dla malarstwa weneckiego pierwszej połowy XVI w., którego jednym z kanonów było ukazanie Madonny z Dzieciątkiem, najczęściej na tle krajobrazu w otoczeniu świętych, nazywane sacra conversazione. W prywatnej kolekcji we Włoszech zachowała się wersja kompozycji wilanowskiej (wzbogacona a postać św. Józefa). Przypuszcza się, że oba malowidła powstały w latach 1518-1519, w dojrzałym okresie twórczości Basaitiego.

Dominika Walawender-Musz