Tłok pieczętny z godłami Pilawa i Szreniawa

Tłok pieczętny z godłami Pilawa i Szreniawa

W zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zachowało się przeszło czterdzieści zabytków sfragistyki, czyli pieczęci lub tłoków pieczętnych. Określenie sfragistyka pochodzi od greckiego słowa sphragis oznaczającego pieczęć (alternatywnie, od języka łacińskiego – sigillum – sygillografia) i definiuje gałąź pomocniczych nauk historycznych, której badania koncentrują się na pieczęciach – odczytywaniu ich znaczenia, a także ustalaniu okoliczności ich powstania. Historia sfragistyki sięga XIX wieku; dostrzeżono wówczas, że pieczęcie mogą stanowić wartościowy materiał źródłowy, wnoszący wiedzę w zakresie ustaleń politycznych, heraldycznych, z zakresu dyplomacji, a także innych wątków związanych z przeszłością.

Zespół pieczęci i tłoków pieczętnych zachowanych w zbiorach Muzeum pod względem czasu powstania sięga aż do XVIII wieku. Pieczęcie oraz tłoki dotyczą nie tylko dóbr wilanowskich. Zespół zawiera obiekty, które powiązać można z konkretnymi osobami – właścicielami Wilanowa w kontekście piastowanych przez nich urzędów, ale także takie, które dokumentują system administrowania dobrami i ich funkcjonowania, nie tylko wilanowskimi.

Prezentowany obiekt jest tłokiem pieczętnym do tuszu (inne tłoki mogą być używane do pieczęci lakowych). Jego typariusz (część zawierająca odbijany obraz), o kształcie lekko spłaszczonego owalu, jest wklęsłoryty (tzn. że odbijany obraz jest wycięty w głąb). Tłok ma zachowaną rączkę, która jest wykonana z drewna, profilowana wklęsło-wypukło, po wierzchu pokryta czarnym lakierem. W polu pieczętnym widnieją dwie tarcze herbowe (francuskie nowożytne), zaprezentowane na tle paludamentu uwieńczonego koroną hrabiowską. Na tarczach ukazane zostały godła herbu Pilawa – trzeciapółkrzyż, oraz Szreniawa bez Krzyża, w formie odwróconej litery „S”, która symbolizuje bieg rzeki Szreniawy. Nad tarczą z Pilawą znajduje się korona hrabiowska dziewięciopałkowa, zaś nad Szreniawą - mitra książęca. Połączenie tych dwóch herbów pozwala związać ów tłok pieczętny z okresem w dziejach Wilanowa, kiedy mieszkali w nim reprezentanci obu rodów. Taka sytuacja miała miejsce od końca XVIII wieku, kiedy właścicielami majątku zostali Aleksandra z Lubomirskich (1758 albo 1760-1831) oraz jej małżonek, Stanisław Kostka Potocki (1755-1821).

sfragistyka, sphragis, Aleksandra z Lubomirskich, Stanisław Kostka Potocki, właściciel Wilanowa, typariusz, pole pieczętne, Pilawa, Szreniawa