Półgrosz Kazimierza Wielkiego

Rozpoczęte przez Władysława Łokietka dzieło reformy polskiego systemu monetarnego podjął Kazimierz Wielki. Miała ona z jednej strony być czynnikiem spajającym ziemie polskie po okresie rozbicia dzielnicowego, z drugiej zaś manifestowała pozycję władcy polskiego na arenie europejskiej. Przygotowania do reformy trwały długo. Miała być wyrazem swego rodzaju programu politycznego Kazimierza Wielkiego, wyrażonego już w statutach wielkopolskich. W ujęciu króla Polska miała stać się krajem rządzonym przez jednego władcę, w którym obowiązuje jedno prawo, w obiegu zaś znajduje się jedna moneta. Ostatni postulat wprowadzono dopiero pod koniec panowania monarchy. Podstawę systemu monetarnego stanowił skojec, będący wyłącznie jednostką obrachunkową, niemającą odzwierciedlenia w monecie. Wartością odpowiadał on dwóm groszom, które dzieliły się na dwa kwartniki zwane dużymi, czyli półgrosze. Z kolei półgrosze równały się dwóm ćwierćgroszom, to jest kwartnikom małym, czy inaczej półkwartnikom. Pospolite monety reprezentowały denary i obole. Pierwsze stanowiły 1/16 a drugie 1/32 grosza. Oparcie się na systemie groszowym było świadomym nawiązaniem do stosunków panujących na terenie Czech. W przeciwieństwie jednak do naszego południowego sąsiada, który pozyskiwał srebro z kopalń w Kutnej Horze, niedostatki rodzimego kruszcu miały istotny wpływ na emisję polskich monet. Ograniczały produkcję groszy, zawierających największą ilość srebra. W przypadku półgroszy prowadziły do zmniejszania zawartości kruszcu, a tym samym utraty ich wartości. Pierwsza wzmianka o półgroszach pochodzi z 1367 roku. Już niedługo później jego realna wartość spadła z 1/2 do 1/3 grosza. Półgrosze wybijano w Krakowie, Poznaniu oraz, być może, Kaliszu. Wyróżniamy dwa zasadnicze typy, różniące się rysunkiem na awersie. W obu przypadkach awers przedstawiał króla siedzącego na tronie. W pierwszym typie władca trzymał jabłko królewskie w wyciągniętej prawej dłoni, w drugim jabłko znajdowało się w ręce trzymanej przy piersi. Zróżnicowana była także waga półgroszy. Wahała się od niespełna 1 do nieznacznie ponad 2 gramów, co z jednej strony wyjaśnia stopniową utratę wartości, z drugiej zaś ukazuje trudności w utrzymaniu jednolitego standardu wybijanej monety.

Prezentowany egzemplarz jest typu drugiego.

Leszek Poniewozik