Smucący się Achilles

Na elipsoidalnym, wypukłym wycisku, na wklęsłym tle, otoczonym nierównym wałkiem z małymi odpryskami materiału i lekko startym marginesem przedstawiona jest scena figuralna. Na pierwszym planie po lewej stronie na postumencie siedzi smutny nagi Achilles opłakujący śmierć Patroklesa. Głowę podpiera rękoma, na udach ma przewieszoną chustę. Naprzeciw niego stoi odparty o kolumnę nagi Antylochos z szalem w ręku. Z prawej strony stoi wojownik w zbroi z włócznią i tarczą, który obserwuje całą scenę. Przy siedzącym Achillesie widzimy jeszcze jednego wojownika, Bryzeidę - córkę kapłana Bryzesa i brankę Achillesa oraz jeszcze inną kobietę. Wycisk nawiązuje do Iliady Homera.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalne gemmy z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma 1, gemma 2; gemma 3

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)