Bilet skarbowy - 4 złote polskie

Konieczność finansowania działań zbrojnych skłoniła władze powstania kościuszkowskiego do podjęcia decyzji o druku pieniędzy papierowych. W efekcie 16 sierpnia 1794 roku do obiegu trafiły bilety skarbowe o nominałach: 5, 10, 25, 50, 100, 500 i 1000 złotych. U podłoża decyzji o wprowadzeniu do obiegu biletów czterozłotowych, oprócz względów związanych z trwającą wojną, leżały także inne powody. Podstawowy to niedostatek środków płatniczych o niewielkich nominałach, potrzebnych w codziennych transakcjach. Środkiem zaradczym miało się stać wprowadzenie do obiegu niższych nominałów. 17 września 1794 roku pojawiły się bilety czterozłotowe, a 10 i 20 października pięcio- i dziesięciogroszowe. Najpóźniej wyemitowano bilety jednozłotowe. Te ostatnie trafiły do obiegu na niespełna tydzień przed upadkiem powstania. Fakt nieuwzględnienia biletów czterozłotowych w pierwotnych planach emisyjnych odbił się na ich szacie graficznej i materiale, na którym zostały wydrukowane. Bilety o wyższych nominałach drukowano na barwionym papierze produkcji holenderskiej lub flamandzkiej. W tym przypadku do druku użyto rodzimego papieru z Fabryki Papieru w Jeziornie, takiego jaki był wykorzystywany do produkcji biletów jednozłotowych oraz pięcio- i dziesięciogroszowych. Szata graficzna nie była rozbudowana, zabezpieczenie przed fałszerstwem ograniczało się zaś do nanoszonego specjalną farbą znaku w formie napisu: „Złł 4”.

W okresie insurekcji kościuszkowskiej wyemitowano łącznie 2 378 604 bilety skarbowe różnych nominałów. Ich wartość wynosiła 10 885 937 ówczesnych złotych. Zarówno pod względem liczby wydrukowanych egzemplarzy, jak i ich wartości przodowały bilety o nominale 4 złotych, choć wprowadzono je do obiegu na niespełna dwa miesiące przed upadkiem powstania. Ich łączny nakład wyniósł 990 730 egzemplarzy o wartości 3 962 920 ówczesnych złotych. Późne podjęcie decyzji o wprowadzeniu do obiegu i pośpiech skutkowały licznymi błędami drukarskimi, ponadto wiele biletów nie zdążyło de facto spełnić swojej roli, to znaczy stać się środkiem płatniczym, ewentualnie pełniło tę funkcję bardzo krótko. Świadczą o tym między innymi zachowane arkusze, na których znajdują się niewycięte bilety. W efekcie bilety czterozłotowe są obecnie najczęściej spotykane w kolekcjach numizmatycznych.

Leszek Poniewozik