Wycinanka

Do tworzenia wycinanek – finezyjnych form z papieru, używano nożyc do strzyżenia owiec. Mimo pozornie nieporęcznej formy to wręcz archaiczne narzędzie było wygodniejsze od nożyc krawieckich. Przy trzymaniu za ostrza i złożeniu otwierały się samoczynnie. Dzięki sprężystości można było precyzyjnie wycinać figury ludzkie (patrz: E/17674/ML), zwierzęce, roślinne arabeski, geometryczne zdobiny (patrz: E/436/ML) czy ząbkować brzegi. Wycinanki powstawały bez uprzedniego rysowania motywów, jedynie te o skomplikowanym wzorze na odwrocie szkicowano.

Używany był papier glansowany, lśniący i gładki, w kilku czystych barwach, którego dostarczali kupcy i sklepikarze żydowscy. W latach 50. XIX wieku zastąpił zwykły papier barwiony domowym sposobem. Złożenie go wzdłuż jednej lub kilku osi określało kształt wycinanki. O ostatecznej formie – kolistej, kwadratowej, rozetowej, gwieździstej – twórca często decydował podczas pracy.

Wycinanki były elementem wystroju izb. Przyklejano je na ścianach, belkach stropowych, szybach, stosując klej z mąki żytniej. Niekiedy jako tło podkładano papier w innym kolorze (patrz: E/457/ML). Ażurowe formy zdobiły gwiazdy kolędnicze; prezentowana przypomina je. Z białego papieru wycinano firanki do okien, szybek kredensów oraz pasowe ozdoby świętych obrazów.

Po I wojnie światowej zwyczaj strojenia chałup wycinankami należał do rzadkości, po II wojnie zanikł, ale zainteresowanie wycinankarstwem trwało. W regionie lubelskim wyróżniają się wycinanki Ignacego Dobrzyńskiego (Garbów-Miesiące, powiat Puławy) – twórcy stylu, na którym wzorowali się i wzorują inni (patrz: E/433/ML). Misterne wycinanki o bogatych motywach tworzyli też: Maria Abramiuk (1914–1992, Chmielów, powiat Parczew), Michalina Krzowska (1907–?, Świdnik), Jan Kamiński (przełom XIX i XX wieku, Księżomierz, powiat Kraśnik) oraz Bronisław Pietrak (1914–1997, Gutanów, powiat Puławy), kowal i poeta, którego prace przypominają zawiasy, kogutki, żelazne krzyże, gdyż zamiast nożyc używał dłut kowalskich.