Pergamin z mezuzy (hebr. klaf)

Fragment pergaminu z mezuzy (hebr. klaf) z domu adwokata Czesława Lutostańskiego w Suwałkach.

Pergamin odnaleziony w 1981 r. w Suwałkach w domu należącym dawniej do ciotki darczyńcy, kiedy porządkował dom po jej śmierci. Nieznane jest pochodzenie pergaminu, nie wiadomo też, jak trafił do rodziny niemającej żydowskiego pochodzenia. Sposób przechowywania przedmiotu (w białej chusteczce z wyszytymi inicjałami ciotki) sugeruje, że wiedziała, czym jest pergamin, a także że miała emocjonalny stosunek do niego.

Ciotka darczyńcy była felczerką, jej mąż, Czesław, adwokatem, pod koniec lat 20. redaktorem gazety „ABC Ziemi Suwalskiej”. Został aresztowany w łapance ulicznej w 1940 r. Zginął w Dachau następnego roku. Syn małżonków, Tadeusz, należał do podziemnej organizacji niepodległościowej, został aresztowany w maju 1941 r. przez gestapo i stracony w roku 1943.

Pergamin (z koszernego zwierzęcia) do mezuzy zapisywany był przez sofera – zawodowego skrybę, który pod kontrolą rabiniczną sporządzał rękopiśmienne zwoje Tory lub przepisywał inne święte pisma, także wypisywał filakterie i mezuzy. Uznawano go za jedną z najważniejszych osób w gminie żydowskiej. Pierwsze zdanie wypisywane na pergaminie do mezuzy to żydowskie wyznanie wiary zawarte w modlitwie „Słuchaj, Izraelu!” (hebr. Szema Jisrael). Po zwinięciu w rulon pergamin wkładany był do mezuzy – pojemnika z drewna, metalu, szkła, współcześnie też tworzywa sztucznego. Głównym zadaniem mezuzy jest chronić, strzec mieszkańców domu, jednocześnie mezuza przypomina o wszechmocy Boga. W żydowskiej kulturze ludowej pełniła funkcję swoistego amuletu, chroniącego ludność przed nieszczęściami. Przykazanie o mezuzie mówi: „Wypisz je [te słowa] na odrzwiach twojego domu i na bramach waszych” (Pwt, 6:9). Zawieszanie mezuzy na prawej framudze drzwi domu żydowskiego, poza łazienką i piwnicą, jest obowiązkiem religijnych Żydów. Przed wejściem do pomieszczenia zwyczajowo dotyka się mezuzy palcami, a następnie całuje dłoń, która jej dotknęła – jako wyraz czci.

Prezentowany pergamin jest kwadratowy, całą powierzchnię pergaminu zajmuje ręcznie wypisana modlitwa w języku hebrajskim, wykonana naturalnym atramentem. Na odwrocie pergaminu widoczny jest wyraz „El Szaddaj” (hebr. Wszechmocny), który ma za zadanie umocnić przekaz o potędze boskiej. Słowo to stanowiło element starożytnych imion hebrajskich, a etymologicznie wywodzi się prawdopodobnie z języka akadyjskiego. Często umieszczane jest na mezuzach i filakteriach jako dedykowane Bogu. Na odwrocie pergaminu widnieje także hebrajski napis כוזו במוכסז כוזו, który obejmuje trzy imiona boskie występujące w modlitwie „Szema Jisrael”: Haszem, Elokeinu, Haszem, zamieniając każdą następującą po sobie literę alfabetu hebrajskiego (tzw. szyfr Cezara). Napis umieszczony jest dokładnie tam, gdzie po drugiej stronie pergaminu znajdują się imiona Boga. Słowa znajdują się blisko dolnej krawędzi i usytuowane są odwrotnie do tekstu na awersie pergaminu.

Natalia Różańska