Głowa Sokratesa

Sokrates żył w Atenach w latach 469-399 p.n.e. Jest on, obok Platona i Arystotelesa, uważany za największego filozofa starożytności. Nie pozostawił po sobie żadnych pism, a jego myśl znana jest z dzieł autorów, którzy go znali: Platona, Ksenofonta i Arystofanesa, a także późniejszych naśladowców.

Prezentowany obiekt to owalny, wypukły wycisk gemmy na lekko wklęsłym tle. Przedstawia lewy profil greckiego filozofa Sokratesa. Filozof ma na wizerunku rozległą łysinę, krótkie i kręcone włosy na bokach głowy oraz kędzierzawą brodę i wąsy. Wycisk jest identyczny jak opisany w  „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Te miniaturowe arcydzieła cieszyły się popularnością od czasów starożytnych. Wykonywane z cennych kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku. Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Wśród nich kamieni z sygnaturami mistrzów greckich tej klasy jak: Solon, Sostratos,  Aulus,  Onesas,  Sosocles, Carpos,  Tryphon, Aspasios, Philemon, Evodus.

Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych. Do nich należy duży zespół  prac sygnowanych  przez rytowników z  Neapolu Antoniego i  Jana Pichlerów oraz prace takich rysowników jak Alessandro Cades, Carl Constanzioni,  Louis Marchant, Antonio Passaglia, Edward Burch, a także kamienie przypisywane rytownikom polskim, czynnym przy dworze Stanisława Augusta: Jana Regulskiego, Józefa Wolfa, bądź współpracującego z S. K. Potockim - R. V  Jeuffroy. Dwa obiekty noszą oznakowanie  kolekcji Lorenza de Medici.

Oryginalną gemmę z daktylioteki  Lippert’a znajdziesz tutaj: Sokrates

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz „Veterum illustrium philosophorum, poetarum, rhetorum, et oratorum imagines : ex vetustis nummis, gemmis, hermis, marmoribus, alijsque antiquis monumentis desumptae” Bellori, Giovanni Pietro, Blondeau, Jacques, Calandrucci, Giacinto, Rossi, Giovanni Giacomo de, 1685; oraz „Images des héros et des grands hommes de l'antiquité. Dessinées sur des médailles, des pierres antiques & autres anciens monumens”, Canini, Giovanni Angelo, 1731;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)