Srebrny dukat Republiki Zjednoczonych Prowincji Niderlandów

Powstanie srebrnych monet o dużej sile nabywczej, dorównującej złotym dukatom i guldenom, było konsekwencją rozwoju gospodarczego Europy w XV i XVI wieku. Surowca dostarczały duże złoża srebra odkrywane w Europie, a przede wszystkim w koloniach hiszpańskich w Ameryce Południowej.

Pierwsze emisje srebrnych guldenów powstały w Tyrolu (1486) oraz w Saksonii (1500). Masową ich produkcję podjął w 1518 roku hrabia Stefan we władztwie Schlick, w miejscowości Sankt Joachimsthal. Monety te, zwane talerami, rozpowszechniły się w środkowej części Europy, stając się w ciągu XVI wieku elementem systemów pieniężnych wielu państw.

W Republice Zjednoczonych Prowincji Niderlandów, która wywalczyła niepodległość, zrzucając hiszpańskie panowanie w trakcie kilkudziesięcioletniej walki rozpoczętej w 2. połowie XVI wieku, wchodzące w jej skład miasta i prowincje miały pewien zakres autonomii monetarnej. Stąd wielość emitowanych gatunków monet talarowych, między innymi: dukaton, talar popiersiowy, srebrny dukat, talar lewkowy, gulden 30- i 28-stuiverowy. Różniły się one przedstawieniami i zawartością srebra, która rzutowała na ich siłę nabywczą. Największą miał dukaton (30,66 g srebra). Omawiany w tym miejscu srebrny dukat zawierał 24,60 g srebra. Jego standard kruszcowy był wzorowany na patagonach południowoniderlandzkich rozpowszechnionych w wymianie międzynarodowej. Obecność tych monet na ziemiach polskich była związana przede wszystkim z prowadzonym przez Rzeczpospolitą handlem płodami rolnymi.

Srebrne dukaty charakteryzuje przedstawienie postaci rycerza w zbroi z podniesioną przyłbicą, wspartego na tarczy z herbem odpowiedniej prowincji. Na stronie odwrotnej umieszczona jest ukoronowana tarcza z herbem Zjednoczonych Prowincji. Emisje poszczególnych regionów wyróżniał ostatni człon legendy na awersie. Tutaj w tłumaczeniu: MONETA NOVA SREBRNA SKONFEDEROWANYCH PROWINCJI BELGII I HOLANDII, a na stronie odwrotnej: ZGODĄ WZRASTAJĄ MAŁE RZECZY.

Omawiany egzemplarz jest elementem skarbu 83 monet talarowych, ukrytego po 1708 roku w Józefowie w powiecie biłgorajskim (województwo lubelskie), wśród których 27 to srebrne dukaty Zjednoczonych Prowincji.

Siła nabywcza talara w Polsce na przełomie XVII i XVIII wieku stanowiła równowartość kosztu wyżywienia człowieka w ciągu czterech tygodni.

Tomasz Markiewicz