Waza Jan Albert, kardynał (1612-1634) - portret

Szczupła, pociągła twarz młodego kardynała nie wydaje się nazbyt urodziwa, jednak można z niej wyczytać szczerość i prawość myśli, skupienie, ufność i oddanie. Na jego strój składa się szkarłatna pelerynka z obszywanymi guzikami i z białym wyłożonym na nią kołnierzykiem. Obraz powiela typ portretów stworzonych na taką okazję. Objawia się to zarówno w kompozycji jak i kolorystyce. A dopełnieniem tego reprezentacyjnego dzieła jest napis wykonany białą farbą: „Andrzej Batory Kardynał Biskup Warmiński potem Xiąże Siedmiogrodzki zamordowany w roku 1599.”

Jan Albert Waza (także Jan Olbracht Waza; ur. 25 VI 1612, zm. 29 XII 1634) był synem króla Polski Zygmunta III Wazy i arcyksiężniczki austriackiej Konstancji Habsburżanki, królewiczem polskim. Przypadła mu w udziale kariera duchowna. Wstąpił do zakonu jezuitów, doczekał się godności biskupiej i kardynalskiej. Na biskupstwo warmińskie został wyznaczony przez ojca jako 9-latek, otrzymał zgodę papieską 21 X 1621, niedługo później wybór potwierdziła (po wahaniach) również kapituła warmińska, ale liczne zawirowania ambicjonalne i sprzeciwy ze strony szlachty opóźniły zatwierdzenie tej nominacji przez sejm aż do 1631. Co ciekawe, królewicz nie przebywał nigdy w diecezji, rządy sprawował w jego imieniu biskup pomocniczy Michał Erazm Działyński wespół z archidiakonem warszawskim Jakubem Wierzbiętą Borzuchowskim i kanonikiem warmińskim Pawłem Piaseckim. Młody biskup obdarował katedrę we Fromborku szatami liturgicznymi oraz złotą figurą św. Andrzeja. Po śmierci Andrzeja Lipskiego, 20 XI 1632, Jan Albert Waza został mianowany biskupem krakowskim i objął rządy w diecezji 27 lutego 1633. Nominacja kardynalska królewicza została ogłoszona 20 XII 1632; choć papież Urban VIII mianował go już 19 XI 1629, ale in pectore (w sercu), a po ujawnieniu informacji przydzielił Janowi Albertowi diakonię Santa Maria in Aquiro w Rzymie.

Królewicz zmarł we Włoszech, prawdopodobnie podczas misji dyplomatycznej zleconej mu przez brata, króla Władysława IV. Jego następcą w diecezji krakowskiej został Jakub Zadzik, a na Warmii, w 1632, Mikołaj Szyszkowski.

Niewykluczone, że obraz można łączyć z oeuvre Tomasza Dolabelli, włoskiego malarza, który od ok. 1600 r. działał w Polsce, na zlecenie m.in. Zygmunta III Wazy i Władysława IV Wazy oraz Jana II Kazimierza Wazy. Rzecz wymaga jednak głębszych badań.

Dominika Walawender-Musz