Portret mężczyzny [Cejoniusz Kommodus]

Portretowany to prawdopodobnie Lucius Aelius Verus Caesar, urodzony jako Lucius Ceionius Commodus żyjący w latach 101-138, adoptowany syn cesarza rzymskiego Hadriana (od 136 roku). Wyniesiony przez niego do godności cezara i przewidywany na następcę, zmarł kilka miesięcy przed nim. Ojciec cesarza Lucjusza Werusa i Cejonii Fabii.

Prezentowany obiekt to wycisk gemmy owalny, wypukły na lekko wklęsłym tle, obwiedziony cienkim pół wałkiem, na którym widoczne są małe ubytki. Sportretowano na nim głowę mężczyzny z krótkimi, bardzo kręconymi, gęstymi włosami i takim samym zaroście w ujęciu profilowym, z prawej strony. Wycisk jest identyczny jak opisany w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta opisany jako Elius Caesar.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz Imperatorum romanorum omnium orientalium et occidentalium verissimae imagines ex antiquis numismatis quam fidelissime delineatae. Addita cuiusque vitae descriptione ex thesauro Iacobi Stradae et per brevi elogio uniuscuiusque carmine, quod quasi epitome est historiae, ad iuu and am memoriam. Zurich: Ex Officina Andreae Gesneri, 1559; oraz “Gemme antiche figurate date in luce da Domenico de' Rossi colle sposizioni di Paolo Alessandro Maffei patrizio Volterrano (...)”, 1707;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)