Chrystus Pantokrator

Starotestamentalny zakaz czynienia wizerunku Boga Jahwe stracił na znaczeniu wraz z przyjściem Syna Bożego. Czynienie jego wizerunku uzasadnione zostało w Nowym Testamencie, gdzie Chrystus nazywany jest współistotnym Ojcu Słowem Wcielonym, obrazem Boga Niewidzialnego (J.14,9-10; Kol.1,15). Dlatego zgodnie z soborowymi kanonami w sztuce Kościoła Wschodniego Boga wyobrażano jedynie w osobie Chrystusa. Jednymi z najstarszych przedstawień Zbawiciela były wizerunki ukazujące Wszechwładzę i Boską Naturę Chrystusa nazywanego Panem Wszystkiego, po grecku – Pantokratorem. Na wzór władcy ziemskiego, z wszystkimi oznakami cesarskiego dostojeństwa, Chrystusa jako Władcę Wszechświata zaczęto obrazować w IV-VI w. Ujęta zawsze frontalnie postać Zbawiciela umieszona została w kopule świątyni symbolizującej niebo. Z czasem wizerunek Pantokratora zajął centralne miejsce w przedstawieniach Deesis z postaciami Bogurodzicy i Jana Chrzciciela adorujących tronującego Zbawiciela i zanoszących do niego modlitwę wstawienniczą za rodzaj ludzki. Obraz Chrystusa pojawia się także w rzędzie namiestnym przegrody ołtarzowej. Istnieją trzy warianty wizerunku Pantokratora. Jest on ukazywany na stojąco w pełnej postaci, zasiadający na tronie, a w późniejszej ikonografii częściej występuje w popiersiu. Palce uniesionej na wysokość piersi prawej dłoni ułożone są zazwyczaj na kształt monogramu imienia Chrystusa IC XC. Układ palców można odczytać równocześnie jako symbol dwoistej bosko-ludzkiej natury Zbawiciela oraz Trójcy Świętej. W późniejszych przedstawieniach, nazywanych w zachodnim chrześcijaństwie Salvator Mundi czyli Władca Świata, Chrystus trzyma w lewicy zwieńczoną krzyżem kulę jako znak panowania nad światem, jak na prezentowanej ikonie domowego użytku ozdobionej metalowym okładem powtarzającym zarys namalowanej postaci i w przeszklonej oprawie zwanej kiotem. 

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967