Archanioł Michał [Archanioł Michał Archistrateg]

Szczególnym wizerunkiem w tradycji prawosławia moskiewskiego jest ikona św. Archanioła Michała Archistratega Niebiańskich Mocy. Obraz odwołuje się do Księgi Apokalipsy św. Jana, ale nie jest ilustracją jej treści. Na prezentowanej ikonie Archanioł Michał jako uskrzydlony zbrojny jeździec o czerwonym jak słońce obliczu, z obłokiem pod stopami, jest zwiastunem czasów ostatecznych (Ap. 10,1), galopuje na czerwonym skrzydlatym koniu nad otchłanią, z której wyłania się smok – strącony szatan (Ap. 20, 2-3). Przy ustach Archanioła pojawia się obwieszczająca Sąd trąba, w szeroko rozpostartych rękach – Ewangelia, kadzidło i włócznia (Ap. 8,3), krzyż, pomiędzy dłońmi rozpięty łuk tęczy (Ap. 10, 1-2 i 7-8). W narożu ikony popiersie młodzieńczego Chrystusa Emmanuela za stołem przywołuje tajemnicę Wcielenia i Ofiarę Zbawczą Chrystusa. Wzorem dla tego typu ikon były starsze bizantyjskie i ruskie przedstawienia Archanioła jako przewodnika na drodze ku zbawieniu. Wizerunek apokaliptycznego Archanioła Michała ukształtował się w kręgach państwowo-cerkiewnej władzy w Moskwie w XVI w. Niewykluczone, że temat został opracowany w otoczeniu metropolity Makarego za rządów Iwana IV Groźnego. Ikona zawierała przesłanie teologiczno-dydaktyczne. Po upadku Bizancjum państwo moskiewskie miało być kontynuatorem chrześcijańskiego Konstantynopola – Trzeciego Rzymu wybranego przez Boga na drodze do zbawienia i krzewienia wiary. Temat miał wyrażać między innymi ideę bożego wybraństwa państwa moskiewskiego, którego szczególnym opiekunem był Archanioł Michał Archistrateg – przewodnik carstwa rosyjskiego w czasach ostatecznych, jako ostoi prawowiernego chrześcijaństwa.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967