Pokłon trzech króli

Pokłon Trzech Króli zamyka swą kompozycję w obrębie jednolitej przestrzeni. Sumarycznie wykreślone ruiny okazałej niegdyś budowli, stanowiące tło sceny, mają podwójne znaczenie symboliczne. Stanowią odwołanie do pałacu przodka rodu Józefa, króla izraelskiego Dawida, co podkreśla starotestamentowy rodowód Jezusa. Fakt ich daleko posuniętej destrukcji uzmysławia przełom, jaki dokonuje się w momencie przyjścia na świat Syna Człowieczego: definitywny koniec starej ery sub Lege i otwarcie nowej – sub Gratia. Wyróżniony kompozycyjnie nad głową Maryi filar jest niejako Jej atrybutem – zwano Ją wszak columna novae legis. Jest to również motyw służący zobrazowaniu całej wiedzy o życiu Jezusa, od narodzin poprzez śmierć po zmartwychwstanie, stanowiącej fundament Kościoła Powszechnego.

Widzimy Mędrców adorujących Madonnę z Dzieciątkiem i składających Mesjaszowi swe dary: złoto – symbol królewskiego panowania, kadzidło – ofiary i kapłaństwa oraz mirrę – znak cierpienia i zmartwychwstania. Zróżnicowanie wieku, typów fizjonomii i szczegółów stroju Mędrców, świadczy o znajomości tekstów apokryficznych, wymieniających kraje ich pochodzenia: Indie, Persję i Etiopię (Ewangelia Gruzińska). W ich osobach rozpoznawano przedstawicieli trzech znanych wówczas kontynentów: najstarszy Melchior symbolizuje Europę i to jemu przypada pierwszeństwo pokłonu; Kasper, mężczyzna w sile wieku, obrazujący Azję pochyla się uniżenie; czarnoskóry młodzieniec Baltazar, reprezentujący Afrykę, stoi opodal. Różnice wiekowe odnoszono również do trzech etapów życia człowieka. Ich długą i niebezpieczną podróż do Jerozolimy niejednokrotnie przyrównywano do wypraw do Ziemi Świętej.

Niezależnie od niuansów znaczeniowych najważniejszy sens przedstawienia streścić można następująco: oto cały świat pogański przybywa w swych przedstawicielach z krańców ziemi, by oddać hołd Bogu Wcielonemu i uznając w Nim swego Władcę, sławić misterium Epifanii.

Świętego Józefa widzimy w prześwicie arkady, niosącego zapaloną świecę. Przedstawiony jest zgodnie z konwencją, która dla podkreślenia, że nie był on ojcem Jezusa w sensie fizycznym, z reguły nadawała mu wygląd starca. Płomień świecy symbolizujący Stare Przymierze został przyćmiony przez blask światła Bożego – jej obecność nawiązuje do wizji św. Brygidy Szwedzkiej.

W malowidle dźwięczą reminiscencje licznej grupy niderlandzkich przedstawień tego tematu.