Deesis

Deesis z greckiego oznacza błaganie, prośbę. Pojęcie to od wczesnych wieków chrześcijaństwa ukształtowało się w oparciu o teksty liturgiczne, wśród nich eucharystyczna modlitwa dziękczynna i modlitwy błagalne, w których Kościół ucieka się do orędownictwa Bogurodzicy, Jana Chrzciciela, aniołów, apostołów, męczenników, świętych. Obrazowa forma Dessis, znana od VI-VII w., rozwinęła się w kilku wariantach, gdy po okresie obrazoburstwa zaprzestano zwalczać kult ikon w Bizancjum, skąd przedstawienie rozpowszechniło się na obszarze wschodniego chrześcijaństwa. W podstawowym wariancie ikonograficznym, oprócz centralnie umieszczonej postaci Chrystusa, występują: po prawicy Bogurodzica, po lewicy Jan Chrzciciel – najwięksi orędownicy ludzkości (patrz S.12824MŁ). Układ postaci zawsze jest hierarchiczny. Na terenach Carstwa Rosyjskiego, utożsamiającego się ze spuścizną Rusi, od połowy XVII w. wzmagał się ruch przeciwników reform liturgicznych zapoczątkowanych przez patriarchę Nikona. Prześladowani zwolennicy dawnej tradycji, nazywani staroobrzędowcami lub starowiercami, rozwinęli własne ośrodki wytwarzające przedmioty kultu, między innymi odlewane w metalu ikony składane czyli składnie. Wśród różnorodnej tematyki obrazowej składni były przedstawienia Deesis. Prezentowana ikona jest jednym z przykładów wizerunku, w którym półpostacie Chrystusa z adorującymi Bogurodzicą i Janem Chrzcicielem umieszczono pojedynczo na każdym ze skrzydeł tryptyku. Jan Chrzciciel występuje tu jako uskrzydlony Anioł Pustyni, w rękach trzyma naczynie z Dzieciątkiem symbolizującym Chrzest i Ofiarę Zbawiciela. Umieszczony na zewnętrznej stronie lewego skrzydła, a przez to widoczny na licu zamkniętej składni Krzyż Golgocki z narzędziami męki Chrystusa, ukazany na tle Jerozolimy, dopełnia program ikony bez konieczności użycia odrębnego krzyża. 

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967