Popiersie Herkulesa

Prezentowany obiekt to owalny, wypukły wycisk gemmy na wklęsłym tle. Przedstawiony jest lewy profil głowy młodego Herkulesa z krótkimi włosami, i z wieńcem laurowym na głowie jako świadectwo zwycięstwa w zawodach olimpijskich i lwią skórą związaną na szyi. Koło szyi sygnatura ONHCAC (ONESAS). Wycisk jest identyczny jak opisany w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta. Stanisław kostka potocki w swojej publikacji „O Sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski” tak pisał: „Włosy krótkie i na przód spuszczone znamionują wszystkie piękne Herkulesa głowy w rozmaitych wiekach; za ich pomocą rozróżniamy głowy rycerza tego od głów Jole, jego kochanki, jak i on lwią skórą okrytej, lecz mającej włosy w pierścienie na czoło spuszczone, jak to widzieć można na wypukle rżniętym kamieniu gabinetu Farnesich. Też same charakterystyczne rysy znajdują się na dwóch głowach Herkulesa uwieńczonych laurami, z których jedna jest rżnięta na krwawniku przez Alliona artystę greckiego, druga przez Onesasa, a obie do gabinetu florenckiego należą.”

Kolekcja gliptyczna wilanowskiego zbioru to fascynujący obraz sztuki antycznej. Daktyliotekę należącą do Stanisława Kostki Potockiego, możemy dziś podziwiać jako prawdziwą skarbnicę muzealną, zawierającą 239 wycisków. Cały zbiór znajduje się w dwóch medalierkach z ośmioma szufladkami, oznaczone są one numerami inwentarza Wil.3083/1 i Wil.3083/2. Repertuar odcisków to bogactwo sztuki, obejmujące portrety, popiersia historyczne, postacie mitologiczne, sceny historyczne i mitologiczne, rzeźby, zwierzęta, wazy oraz maski. Wykonane są one z czerwonej masy, być może laki lub mastyksu, a ich rozmieszczenie w kolekcji sugeruje różnorodne pochodzenie. Kluczowym momentem w historii kolekcji było podróżowanie hrabiego Potockiego do Włoch w 1785 roku, w towarzystwie księżnej Izabelli Lubomirskiej, podczas której zgromadził około dwudziestu gemm antycznych, niektóre z nich pochodzące z własnych wykopalisk. Kolejne podróże do Londynu, Paryża czy Warszawy wzbogaciły zbiory.
Kolekcja nie tylko reprezentuje wartość artystyczną, ale także pełni funkcję biblioteczki na temat gliptyki, co umożliwiło Potockiemu profesjonalne podejście do zbiorów. Przechowywana początkowo w pałacu Potockich w Warszawie, z czasem trafiła do pałacu w Wilanowie, gdzie stała się częścią ekspozycji muzealnej.
W kolekcji wyróżniamy trzy grupy obiektów: odciski gemm antycznych, ich kopie oraz kamienie wykonane na wzór starożytnych. Sygnatury mistrzów greckich, takich jak Solon, Sostratos czy Aulus, nadają kolekcji wyjątkowy charakter. Nie brakuje także wycisków sygnowanych przez artystów nowożytnych, takich jak Pichler czy Cades. Gliptyka, czyli sztuka rzeźbienia w kamieniu, posiada bogatą historię. Daktylioteki z odciskami gemm stały się popularne w XVIII wieku, pełniąc rolę dydaktyczną i edukacyjną. Kolekcje gliptyki były nie tylko ozdobą, lecz także narzędziem dla badaczy antyku i źródłem inspiracji dla artystów. Wartość kolekcji Potockiego nie tkwi tylko w artystycznej doskonałości gemm, ale także w ich wartości dokumentacyjnej. Dzięki tym miniaturowym arcydziełom, dzisiaj możemy zgłębiać tajniki sztuki starożytnej, podziwiać portrety władców, herosów czy sceny historyczne, utrwalone na małej przestrzeni. Kolekcja ta jest nie tylko pięknym zbiorem, lecz również fascynującym oknem do przeszłości.

Oryginalną gemmę z daktylioteki  Lippert’a znajdziesz tutaj: Herkules

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz “Gemmæ antiquæ cælatæ , scalptorum nominibus insignitæ”, Stosch, Philipp, Baron von, 1724; National Archaeological Museum, Neapol, oraz Getty Museum;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)