Władysław IV (1595-1648) - portret

Portret jest zredukowaną do popiersia repliką wizerunku Władysława IV w całej postaci powstałego w czasie pobytu króla na dworze cesarza Ferdynanda III w 1638 roku. Inne zachowane egzemplarze znajdują się w zbiorach wiedeńskich i monachijskich oraz szwedzkich. Powstał zapewne niedługo po ślubie monarchy z Cecylią Renatą, córką cesarza Ferdynanda II i Marii Anny z Wittelsbachów, zawartym w 1637 r. Obraz stanowi pendant do portretu Cecylii Renaty w całej postaci, który zaginął podczas II wojny światowej (por. Wil. 1144).

Wilanowski konterfekt przedstawia Władysława IV w owalu na tle ciemnego nieba jako mężczyznę w średnim wieku o werystycznie ukazanej twarzy pooranej zmarszczkami. Król nosi wielką perukę (która zapewne miała za zadanie odciągać uwagę od nadmiernej już tuszy), z wąsami i krótką bródką. Ubrany jest w ciemny szwedzki kabat (pourpoint) uszyty z czarnego aksamitu zapinany na skromne pasmanteryjne guziki, na ramiona narzucił galową pelerynę lamowaną czarnym galonem i koronką. Uwagę zwracają koronkowe ozdoby – wykładany kołnierz, żabot oraz mankiety. Wykończono je misterną koronką, która powtarza ulubiony przez monarchę w latach 30. XVII w. wzór: motyw palmety skomponowany z owocem pękatego granatu i stanowi zapewne przykład rękodzieła weneckiego. Monarcha prawą rękę przytrzymuje zwisający na piersi na złotym łańcuszku order Złotego Runa. Na lewej piersi przypięta biało-amarantowo kokardka z broszą o dużej perłowej gruszce. Wyczuwalna w portrecie stylizacja à la negligence połączona z pewną nonszalancją postawy samego modela idealnie wpisują się w tendencje epoki.

Pośród domniemanych autorów obrazu wymieniany był Tomasso Dolabella i Peeter Dankers de Rij. Ostatecznie portret przypisany został Fransowi Luyckxowi (Luyckx vel Leux alias von Luxenstein). Urodził się on w 1604 roku w Antwerpii, zmarł zaś 64 lata później w Wiedniu. Był uczniem Remakela Siny, a w 1620 roku został mistrzem w antwerpskiej gildii, gdzie prawdopodobnie zetknął się z Rubensem. Krótko działał w Rzymie, po czym od 1638 roku występował już jako malarz nadworny w Pradze i Wiedniu.

Obraz wilanowski prawdopodobnie pochodzi ze zbiorów Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej (Inwentarz 1781), następnie w kolekcji Stanisława Kostki Potockiego (wiązany z zapisem w Spisie 1821).

Dominika Walawender-Musz