Kuczka

W latach 20. XX w. Nuta Ajzenberg, właściciel garbarni w Szydłowcu polecił zbudować przy swoim domu kuczkę. Tuż obok domu i garbarni znajduje się budynek tzw. bożnicy garbarskiej. W 2008 r. Muzeum Historii Żydów Polskich zdecydowało się uratować kuczkę przed zniszczeniem.

Kuczka (hebr. suka, szałas) to tymczasowa „budowla” wznoszona przez Żydów na święto Sukot (Szałasów, w Polsce nazywanym niegdyś świętem Kuczek), które upamiętnia wyjście Żydów z Egiptu, ich wędrówkę przez pustynię do Kanaanu i opiekę boskiej opatrzności (więcej o święcie zob. Sukot | Wirtualny Sztetl, dostęp 10.12.2021. Przed II wojną światową kuczki były naturalnym elementem pejzażu kulturowego w Polsce – wyglądu podwórek i domów w miastach i miasteczkach, który obecnie prawie nie istnieje. Budowano je na podwórkach, balkonach, przy domach – prawie każda żydowska rodzina miała swoją kuczkę. Więcej o zwyczaju budowania kuczek oraz o ocalałych kuczkach w Lublinie zob. Kuczki w Lublinie - Leksykon - Teatr NN, dostęp 10.12.2021.

Kuczka szydłowiecka o wymiarach podstawy 3 x 3 m i wysokości 5 m, zachowała się w swym drugim przeznaczeniu – jako umiejscowiony na wysokiej podmurówce ganek, przez który prowadzi wyjście do sadu za domem. Okna z dekoracyjnymi podziałami, wypełnione były kolorowymi szybkami. Wewnętrzne ściany kuczki pokryte są barwną polichromią odwołującą się do symboliki świątecznej święta Sukot. Kuczka posiada otwierany dach, jest to także jeden z wymogów liturgii świątecznej. Pod dwuspadowym dachem znajduje się mechanizm w postaci drewnianego kołowrotu, na który antytetycznie nawijały się dwa łańcuchy lub liny rozsuwające klapy w dachu. Ruchomy dach, od strony wewnętrznej zamknięty jest stropem podzielonym na 16 kasetonów, z płycinami wypełnionymi toczonymi, malowanymi elementami.

Ratowanie kuczki rozpoczęliśmy od jej demontażu. Dzięki pomocy zespołu konserwatorów z Muzeum Wsi Radomskiej, które zgodziło się zaopiekować obiektem na czas trwania budowy siedziby MHŻP kuczkę zinwentaryzowano i rozebrano. Na następnych 6 lat kuczka znalazła schronienie pod muzealną wiatą. W 2014 r. nadszedł czas, by pomyśleć o przywróceniu publiczności tego unikatowego obiektu.

W czerwcu 2014 roku rozpoczął się powrót kuczki do muzeum – najpierw wszystkie ocalałe części znalazły się w pracowni konserwatorskiej. Przez trzy miesiące trwały gruntowne prace nad zakonserwowaniem i utrwaleniem oryginalnego wyglądu kuczki. Odtworzony został precyzyjny mechanizm otwierania dachu, co stworzyło niepowtarzalną możliwość działań edukacyjnych, kulturowych związanych z tym ważnym świętem w żydowskim roku religijnym.

W 2021 r. konserwacji poddane zostały malowane panele ozdabiające kuczkę.

Historia przetrwania i ocalenia kuczki szydłowieckiej pokazuje, jak wspólnym wysiłkiem osób i instytucji można ocalić wyjątkowy ślad kultury materialnej i duchowej Żydów polskich.

Kuczka jest czasowo eksponowana na wystawie „Czas świętowania” w Państwowym Muzeum Etnograficznym.

Dar Moniki i Norberta Bekielów.

Renata Piątkowska