Archanioł Michał

Szczególnym wizerunkiem w tradycji prawosławia moskiewskiego jest ikona św. Archanioła Michała Archistratega Niebiańskich Mocy, tytułowana w języku rosyjskim jako Archanioł Michał Srogich Mocy Wojewoda, czyli dowódca wojskowy. Wizerunek odwołuje się do Księgi Apokalipsy św. Jana, nie będąc równocześnie ilustracją jej treści, patrz S,12767MŁ. Na prezentowanej ikonie Archanioł Michał jako uskrzydlony zbrojny jeździec o czerwonym jak słońce obliczu, z obłokiem pod stopami, jest zwiastunem czasów ostatecznych (Ap. 10,1), galopuje na czerwonym skrzydlatym koniu nad otchłanią, z której wyłania się smok – strącony szatan (Ap. 20, 2-3) i zniszczone miasto – upadły Babilon (Ap. 18, 1-2). Przy ustach Archanioła pojawia się obwieszczająca Sąd trąba, w szeroko rozpostartych rękach – Ewangelia i kadzidło (Ap. 8,3), krzyż i włócznia, a pomiędzy dłońmi – łuk tęczy (Ap. 10, 1-2 i 7-8). W narożu ikony popiersie młodzieńczego Chrystusa Emmanuela za stołem przywołuje tajemnicę Wcielenia i Ofiarę Zbawczą Chrystusa. Wzorem dla tej ikony były starsze bizantyjskie i ruskie wizerunki Archanioła jako przewodnika na drodze ku zbawieniu. Wizerunek apokaliptycznego Archanioła Michała ukształtował się w kręgach państwowo-cerkiewnej władzy w Moskwie w XVI w. Niewykluczone, że temat został opracowany w kręgu metropolity Makarego za rządów Iwana VI Groźnego. Ikona zawierała przesłanie teologiczno-dydaktyczne. Po upadku Bizancjum państwo moskiewskie miało być kontynuatorem chrześcijańskiego Konstantynopola jako Trzeci Rzym wybrany przez Boga na drodze do zbawienia i krzewienia wiary. Temat miał wyrażać między innymi ideę bożego wybraństwa Państwa moskiewskiego, którego szczególnym opiekunem był  Archanioł Michała Archistrateg – przewodnik w czasach ostatecznych carstwa rosyjskiego jako ostoi prawowiernego chrześcijaństwa.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967