Pamiątki po żydowskich letnikach Museum of the history of Polish Jews

W kolekcji pamiątek osobistych zgromadzonych w Muzeum POLIN znajduje się bogaty zbiór przedmiotów codziennego użytku, które stanowią często jedyną pamiątkę po rodzinach polskich Żydów, które zginęły w Zagładzie. Nazwiska wielu z nich nie są dziś znane, ponieważ odeszli razem ze swoimi bliskimi i nie ma już komu pamiętać historii ich życia i tragicznej śmierci. W chwili przyjęcia do Muzeum przedmioty te stają się materialnym nośnikiem służącym do opowiedzenia historii ich dawnych właścicieli, tym samym zachowania pamięci o rodzinach polskich Żydów, do których dawniej należały.
Przykładem tego rodzaju obiektów jest zbiór piętnastu sztućców, na który składa się jedna łyżka stołowa oraz dziewięć łyżeczek deserowych. Przedmioty nie stanowią kompletu, zostały wytworzone przez trzech różnych producentów. To pamiątka po rodzinie żydowskich letników z Łodzi, którzy co roku spędzali letnie miesiące u rodziny Marciniaków mieszkającej w Orchowie.
Letnicy byli pobożnymi Żydami. W związku z przestrzeganiem przez nich nakazów religijnych, posługiwali się własnymi sztućcami, które były przez nich koszerowane – zachowywane w stanie obowiązującej w Judaizmie rytualnej czystości (https://sztetl.org.pl/pl/slownik/koszer).
Wakacje 1939 roku były ostatnimi, które rodzina łódzkich Żydów spędziła w Orchowie. Nawet jeśli ocaleli z Zagłady, już nigdy nie powrócili do letniska. W tym samym roku rodzina polskich gospodarzy została wypędzona z domu, który zajęli Niemcy. Kiedy po zakończeniu wojny powrócili do Orchowa, w domu zachowała się cześć sztućców po letnikach. Przedmioty te nigdy nie były używane przez rodzinę gospodarzy. Do momentu przekazania do Muzeum były przechowywane oddzielnie.
Przechowywanie pożydowskich pamiątek stanowi swego rodzaju brzemię. W latach 90. syn gospodarzy postanowił przekazać sztućce (wraz z odpowiedzialnością za zachowanie pamięci o ich pierwotnych właścicielach) krewnym, którzy mieszkali w tej samej miejscowości. Z tego domu w 2015 roku trafiły już do Muzeum.
Historia sztućców stanowi świadectwo (jedno z wielu) szczególnego stosunku Polaków do przedmiotów pożydowskich – ich tabuizacji. Łączył on w sobie bowiem potrzebę zachowania pamięci o dawnych właścicielach przedmiotów (świadomość, że są cudze) ze strachem przed innością.
Żyjący członkowie rodziny gospodarzy nie pamiętają już nazwiska letników. Sztućce stanowią jedyny ślad ich obecności w Orchowie. MF