Grupa Wprost wobec Marca ‘68 Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

W okresie Marca’68 sztuka jak zawsze dała wyraz emocjom związanym z czasami, które nastały, nie pozostała obojętna na sytuację społeczno-polityczną. Mimo grożących konsekwencji, reakcji Służb Bezpieczeństwa, wielu artystów poprzez swą twórczość komentowało podejmowane przez peerelowskie władze działania antyinteligenckie i antysemickie, którym towarzyszyła wszechogarniająca atmosfera absurdu i fałszu.
Gra artystów z cenzurą stanowiła warunek twórczy w ówczesnej rzeczywistości. A jednak założona w 1966 r. przez absolwentów Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: Macieja Bieniasza, Zbyluta Grzywacza, Barbarę Skąpską, Leszka Sobockiego oraz Jacka Waltosia Grupa Wprost za swój cel obrała komentowanie rzeczywistości bez ograniczeń, czarno na białym. Podczas swej pierwszej wystawy w marcu 1966 r. w Pałacu Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie członkowie grupy deklarowali: „Chcemy wyrażać wprost, nie pomijać wielorakich możliwości w plastyce: tematów, symboliki, form znaczących, tworzywa stosowanego dla treści. Każda użyteczna metoda i tworzywo służące ekspresji są ważne dla wyobraźni, to znaczy – ujawnienia kształtu przeżyć”. Nie chcąc pogodzić się z założeniem, iż swoboda twórcza odsuwa artystę od odnoszenia się do politycznej rzeczywistości, Grupa Wprost od początku istnienia uprawiała „konsekwentnie twórczość figuratywną, znaczącą, zrazu skupioną przede wszystkim na przeżyciach indywidualnych, jawnie występując przeciwko popaździernikowej modzie na awangardową wolność twórczą, poświęconą głównie doświadczeniom formalnym. Jednak dopiero Marzec ’68 zradykalizuje ich wystąpienia. Staną się odtąd najwyrazistszymi w kraju rzecznikami sztuki prawdziwie zaangażowanej w codzienne życie zbiorowe” (za: T. Nyczek, „Rozdwojony”, [w:] „Zbylut Grzywacz 1939–2004”, Kraków 2008, s. 287).
Wprost to jedna z najważniejszych polskich grup artystycznych lat 60., 70. i początku 80. XX w. W zbiorach Muzeum POLIN znajduje się osiem stworzonych pod wpływem wydarzeń marcowych prac artystów z tej grupy,. Są to prace powstałe zaraz po nagonkach marcowych (kwiecień 1968), prowadzące bezpośredni dialog ze współczesnością, zaprezentowane na wystawie w pracowni Grzywacza na Kazimierzu w kwietniu 1968 r., ale i prace powstałe przed wydarzeniami marcowymi (1965), a także wiele lat po represjach (1981), stanowiące komentarz z dystansu osoby będącej świadkiem wydarzeń Marca ’68 i przeżywającej je z pełną świadomością historycznej chwili.
JO