Przedmioty wykonane z Tory Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Przed 1939 r. w Polsce znajdowały się tysiące synagog i żydowskich domów modlitwy. Każdy z tych obiektów posiadał przynajmniej jeden zwój Tory – najważniejszej księgi judaizmu.
Każdy egzemplarz Tory przepisuje wysoce wykwalifikowany skryba (hebr. sofer) na zwojach pergaminu, które mocuje się na drewnianych wałkach. (Przeczytaj artykuł o Torze: https://sztetl.org.pl/pl/slownik/tora; zob. obiekty ze zbiorów Muzeum POLIN w kategorii ,,Zwoje Tory w kolekcji Muzeum POLIN").
Podczas II wojny światowej wiele synagog zostało zburzonych, zdewastowanych i sprofanowanych. Niemcy często palili ich wyposażenie, w tym także zwoje Tory i inne księgi. Niektóre z nich przekazywali do Instytutu Niemieckich Prac na Wschodzie, prowadzącego pseudonaukowe badania antropologiczno-etnograficzne.
To, co nie spłonęło i zostało po zamordowanych Żydach, trafiało w różne ręce, również polskich mieszkańców. Dochodziło też do rozkopywania na cmentarzach grobów, w których – zgodnie z tradycją żydowską – wcześniej pochowano uszkodzone zwoje Tory.
Świadectwem tego procederu są przedmioty wtórnie wykonane z fragmentów Tory. W albumie „Męczeństwo, walka, zagłada Żydów w Polsce 1939–1945” zamieszczono zdjęcia Tory użytej do wyłożenia butów niemieckiego żołnierza. W 2011 r. w Tübingen w Niemczech znaleziono portrety oficera Wehrmachtu i jego żony. Okazało się, że jako podobrazie posłużyły pocięte części Tory.
Pod koniec drugiej wojny światowej lub w pierwszych latach po jej zakończeniu w Brzezinach używano Torę do wyrobu chodaków. Dobrze wyprawiona skóra służyła też do wyłożenia butów w Tykocinie i jako wzornik szewski w Białymstoku. Czasem oprawiano nią grzbiety książek, wykonywano z nich talie kart.
Zdarzało się, że ludowe zespoły muzyczne grały na bębnach, których membrany stanowił pergamin z tekstem Tory. W Skarszewach Torę użyto jako warstwę między materacem a sprężynami łóżka. W 1945 r. jeden z mieszkańców Maleńca fragmentem Tory wyłożył znaleziony hełm. Muzeum Ziemi Pyzdrskiej w Pyzdrach posiada w zbiorach eksponaty wykonane z Tory: uszczelki z warsztatu samochodowego oraz ogrodzenie gniazda kwoki z kurczętami.
Według tradycji żydowskiej uszkodzony zwój Tory powinien zostać pochowany na cmentarzu z zachowaniem ceremoniału pogrzebowego. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, w porozumieniu z Naczelnym Rabinem Polski Michaelem Schudrichem, włączyło do swoich zbiorów kilka artefaktów wykonanych z Tory, traktując je jako eksponaty świadczące o Zagładzie i jej następstwach.

Krzysztof Bielawski


Literatura:
A. Bieberstein, ,,Zagłada Żydów w Krakowie", Kraków–Wrocław 1986.
K. Bielawski, ,,Tora na metry", „Miasteczko Poznań” 2018, nr 1.
A. Bieńkowski, ,,Sprzedana muzyka", Wołowiec 2007.
A. Rutkowski, ,,Męczeństwo, walka, zagłada Żydów w Polsce 1939–1945", Warszawa 1960.
J. Tokarska-Bakir, ,,Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946", Wołowiec 2012.