Zwoje Tory, korony na Torę, tarcze, sukienki, jady Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Tora (Pięć Ksiąg Mojżeszowych) to fundamentalny tekst prawa religijnego judaizmu. Dla wyznawców judaizmu Tora jest objawionym słowem Bożym, opisującym początki dziejów narodu żydowskiego, zbiorem praw oraz jego pierwotnym źródłem, „w Torze nie ma wcześniej i później” (Talmud Babiloński, Pesachim 6b).
Poza kontekstem duchowym, niezwykle istotny jest również wymiar fizyczny zwojów Tory. Zachowanie niezmiennych reguł ich tworzenia, przechowywania, używania, wspólne dla różnych odłamów judaizmu, spaja Żydów żyjących w Ziemi Izraela i tych rozsianych w diasporze z tradycją dawnych pokoleń.
Tora używana w synagogach ma postać rodałów, zwojów pergaminu (który musi pochodzić z koszernego zwierzęcia). Rodały jako nośniki najświętszego tekstu to najważniejsze przedmioty materialne w judaizmie (na temat rodałów zob. notę do obiektu MPOLIN-M1). Przedmioty, które zakłada się na zwoje – korona, tarcza, sukienka – są bardzo ozdobne. Podobnie ozdobne są często okrągłe zwieńczenia drążków do nawijania zwojów, profilowane, inkrustowane, jak również wskaźniki służące do czytania ze zwoju, którego nie wolno dotykać palcami – jady. Ozdobność ta wyraża bardzo ważną zasadę w judaizmie: „chidur micwa” (hebr. upiększanie wykonania micwy).
Korona na Torę wieńczy zwoje Tory, symbolizując jej świętość, tarcza znajduje się na sukience na Torę, małe pudełko z płytką służy jako pomoc do oznaczania fragmentu czytanego w aktualne święto. Z kolei sukienka na Torę pełni funkcję ochronną dla Zwojów (rodały Żydów aszkenazyjskich, tj. ze środkowo-wschodniej Europy, ubierane są w bogato zdobione haftowane okrycia, natomiast zwoje Żydów sefardyjskich są zamykane w sztywnych, walcowatych tubach, także bogato zdobionych).
Tekst na zwoju, w języku hebrajskim, pisany jest przez sofera, skrybę uprawnionego do przepisywania Tory pod ścisłą kontrolą rabinacką. Uszkodzenie czy zatarcie jednej z 304 805 liter Tory, powodujące nieczytelność danej litery czy słowa, czyni ją niezdatną do użytkowania. Zwój taki składa się w specjalnym pomieszczeniu, zwanym genizą, gdzie magazynuje się zużyte zwoje aż do czasu ich uroczystego pochówku na cmentarzu.
Muzeum przechowuje zwoje Tory jako dziedzictwo religijne Żydów polskich, muzealne zwoje mają także niezwykłą wartość historyczną.
Trudno w paru akapitach określić granice judaizmu i wyjaśnić czym jest Tora dla społeczności żydowskiej. Najprościej na pytanie „czym jest Tora” udzielił odpowiedzi nie-Żydowi rabin Hillel: „Nie czyń drugiemu co Tobie niemiłe” (Talmud Babiloński 31a).


Natalia Różańska