Przedmioty osobliwe

Zwykle nie zastanawiamy się nad tym, z jak wielu przedmiotów korzystamy każdego dnia. Jeszcze rzadziej myślimy o tym, jak ich wygląd i funkcja zmieniały się na przestrzeni lat. Czy szybciej odgadniesz przeznaczenie przedmiotów sprzed 100 czy 1000 lat? Dla ułatwienia prezentowane eksponaty połączono w pięć kategorii: archeologia, jadalnia, uroczystość, higiena i praca.

Opracowanie:

Renata Pernak

Licencja

Osobliwości z kategorii:

ARCHEOLOGIA

Archeologia to nauka zajmująca się wyjaśnianiem, jak dawniej żyli ludzie. Robi to na podstawie przedmiotów wydobytych z ziemi w trakcie wykopalisk. Wejdź w rolę archeologa i spróbuj sprawdzić, czy rozpoznasz znalezione przez niego przedmioty.

Co to takiego?

Przedmiot ten nosili zarówno mężczyźni, jak i kobiety.
Wykonywano go z metalu.
Modny był przez niemal dwa tysiące lat.

Fibula

Muzeum Narodowe w Lublinie

To fibula, czyli dawna zapinka! Przypomina współczesną agrafkę.

Historia wynalezienia fibuli jest podobna do losów wielu innych przedmiotów. Zadecydowały tu względy praktyczne. Nasi przodkowie, niezależnie od pory roku czy miejsca zamieszkania, potrzebowali czegoś, czym mogliby spiąć swoje ubrania. Ponad trzy tysiące lat temu, gdy pojawiły się pierwsze fibule, nie znano jeszcze ani guzików, ani tym bardziej suwaków czy zatrzasków. Fibula przez niemal dwa tysiące lat świetnie sprawdzała się przy futrach czy płaszczach. Wówczas zapinano ją pod szyją albo na wysokości piersi.

Prezentowana tu fibula ma ok. dwóch tysięcy lat.

Fibula

Muzeum Narodowe w Lublinie

Co to takiego?

Przedmiot ten wykorzystywano zimą.
Wykonano go z kości zwierzęcia.
By najlepiej spełniał swoją rolę, potrzebne były dwie sztuki.

Łyżwa

Muzeum Narodowe w Lublinie

Łyżwa

Muzeum Narodowe w Lublinie

To łyżwa!

Najstarsze znalezione łyżwy mają ok. pięciu tysięcy lat. Wykonywano je z kości zwierzęcia i za pomocą rzemieni, czyli cienkich pasków skóry, mocowano do stóp.

Co ciekawe, początkowo łyżwy nie służyły tylko zabawie. Były traktowane jako niezawodna metoda poruszania się w trakcie mroźnych zim. Zamarznięte rzeki mogły uniemożliwić np. udanie się do sąsiedniej osady. Ratunkiem były właśnie łyżwy.

Prezentowany przedmiot liczy ok. 800 lat. Natomiast pierwsze łyżwy wykonane z metalu – podobne do tych, jakie znamy dziś – pojawiły się dopiero ok. 400 lat temu.

Co to takiego?

Przedmiot ten kojarzy się z małymi dziećmi.
Wykonano go z gliny.
Można go było nie tylko dotknąć, ale również usłyszeć.

Grzechotka

Muzeum Narodowe w Lublinie

To grzechotka!

Zasada działania takiej grzechotki jest taka sama jak dzisiejszej. Dawniej do środka wkładano np. kamyki, które przy potrząsaniu wydawały dźwięk. Grzechotka nie jest idealnie okrągła, lecz na powierzchni ma niewielkie guzki. Ulepiono ją z gliny, a następnie wypalono w ogniu, by była trwała. To się niewątpliwie udało. Prezentowany przedmiot może liczyć nawet trzy tysiące lat.

Wielu badaczy uważa, że grzechotki służyły nie tylko do zabawy. Być może ich potrząsanie miało również odpędzać złe duchy. Niewykluczone, że używano ich np. podczas pogrzebów.

Grzechotka

Muzeum Narodowe w Lublinie

Osobliwości z kategorii:

JADALNIA

Jadalnia to pomieszczenie, w którym spożywa się posiłki. Jej podstawowym wyposażeniem są oczywiście stół i krzesła. Warto jednak zwrócić uwagę także na to, co znajduje się na stole. I nie chodzi wcale o jedzenie, lecz o przedmioty, które są przydatne podczas posiłków. Sprawdź, czy potrafisz odgadnąć ich funkcje.

Co to takiego?

Przedmiot ten wymaga towarzystwa pewnego owocu.
Wykonano go z metalu i porcelany.
Skorzystaliby z niego głównie ci, którzy lubią kwaśne potrawy.

Wygniatacz do cytrusów

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Wygniatacz do cytrusów

Muzeum – Zamek w Łańcucie

To wyciskacz do cytryn!

Jego użycie jest bardzo proste. Wystarczy go otworzyć i w porcelanowej miseczce przypominającej sitko umieścić połówkę cytryny. Następnie z całej siły docisnąć drugą część przedmiotu , która zgniatając owoc, sprawi, że przez otwory wydobędzie się sok. Podobne ręczne narzędzia stosuje się w kuchni także dziś – nie tylko do owoców, ale też np. do wyciskania czosnku. Jednak obecnie coraz częściej korzystamy z wyciskarek mechanicznych.

Pierwsze cytryny pojawiły się na polskich stołach już w XIV w. Początkowo używano ich jako przyprawy do dań rybnych i mięsnych oraz konfitur, ale tylko na królewskich stołach, ponieważ były bardzo drogie. Prezentowany wyciskacz pochodzi z XIX w., gdy cytryny były już łatwiej dostępne.

Co to takiego?

Przedmiot ten przypadłby do gustu każdemu łasuchowi.
Wykonano go z porcelany.
Serwowany z niego napój pijemy dziś głównie w kawiarni.

Dzbanek do czekolady z pokrywką

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

To dzbanek do czekolady, zwany też czekoladnicą!

W Europie ziarna kakaowca, z którego wytwarzana jest czekolada, pojawiły się w XVI w. w Hiszpanii. Przywieziono je z Ameryki Południowej. Zanim jednak zaczęto wytwarzać czekoladę w tabliczkach, podawano ją w formie napoju. Co ciekawe, nie był on wcale słodki, lecz raczej gorzki. Do przyrządzenia i podania płynnej czekolady służył właśnie taki dzbanek. W przykrywce znajduje się otwór. Przez niego wkładało się mieszadełko i za pomocą kilku ruchów można było sprawić, by napój nie zgęstniał. Początkowo smak czekolady mogli poznać tylko najbogatsi. Wkrótce jednak zrobiła furorę w całej Europie.

Prezentowany dzbanek powstał na początku XVIII w.

Dzbanek do czekolady z pokrywką

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Co to takiego?

Przedmiot ten wykonano z miedzi.
To, co wsypywano do środka, nazywano „białym złotem”.
Jego nieodłącznym towarzyszem była łyżeczka.

Solniczka

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Solniczka

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

To solniczka!

Dawniej sól była niezwykle cenną i drogą przyprawą. Z tego powodu również naczynie, w którym ją podawano, musiało być wyjątkowe. U góry było ono otwarte, a sól nabierało się niewielką łyżeczką przypominającą łopatkę.

Na stole solniczkę ustawiano w specjalnym miejscu, czyli przed najważniejszą osobą. Mówiono wówczas o niej, że „siedzi za solą”, czyli na najzaszczytniejszym miejscu. Solniczki były bogato dekorowane, ponieważ ich wygląd miał olśniewać zgromadzonych gości. Piękne naczynia świadczyły również o bogactwie ich właściciela.

Prezentowana solniczka pochodzi z XVIII w.

Osobliwości z kategorii:

UROCZYSTOŚĆ

Uroczystości mogą mieć bardzo różnych charakter. Czasem jest to spotkanie w małym gronie rodzinnym, a innym razem z zaproszonymi gośćmi, z których wielu spotyka się po raz pierwszy w życiu. Uroczystość zwykle związana jest z jakimś świętem lub ważnym wydarzeniem. Spróbuj zgadnąć, co to za przedmioty i podczas jakich uroczystości je wykorzystywano.

Co to takiego?

Przedmiot ten był własnością kobiety.
Jego nieodłącznym towarzyszem był ołówek.
Zabierało się go na bale taneczne.

Karnecik balowy

Muzeum Narodowe w Szczecinie

To karnecik na bal!

W XIX wieku niezwykle popularną rozrywką były wielkie bale. Tańczono na nich takie tańce jak walc lub polka. Żeby móc wziąć udział w balu, trzeba było znać kroki i figury, dlatego już od dziecka pobierano stosowne nauki.

Każda zaproszona na bal dama otrzymywała karnecik. W rzeczywistości był to notesik, w którym zapisana była kolejność utworów. Właścicielka karneciku notowała nazwiska mężczyzn, którzy poprosili ją o dany taniec. Nie było tutaj miejsca na spontaniczność, bo wszystko dokładnie planowano.

Oczywiście każda dama marzyła o tym, by jej karnecik był cały zapełniony. To oznaczało, że tego wieczoru z pewnością nie będzie się nudzić.

Karnecik balowy

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Co to takiego?

Nie przyda się na wojnie.
Jest niewielkich rozmiarów.
Robi dużo hałasu.

Armatka wiwatówka

Armatka

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Armatka wiwatówka

Armatka

Muzeum – Zamek w Łańcucie

To armatka wiwatówka!

Przedmiot ten jest szczególnym rodzajem armaty. Wykorzystuje się go nie na wojnie, lecz wręcz przeciwnie – w czasie pokoju. Z uwagi na swoje niewielkie rozmiary nie sprawdziłby się na polu bitwy.

Z takiej armatki strzelano na wiwat w czasie podniosłych i radosnych momentów. Często używano jej podczas wznoszenia toastów, żeby jeszcze bardziej podkreślić wagę chwili. Zdarzało się i tak, że kiedy goście zachowywali się wyjątkowo głośno, strzelano, aby zwrócić ich uwagę. Wtedy na chwilę zapadała cisza. Oczywiście wówczas nie używano kul armatnich, lecz jedynie proch, którego podpalenie powodowało ogromny huk.

Prezentowana armatka powstała w XVIII w.

Co to takiego?

Przedmiot ten był prezentem dla kobiety.
Wykonano go z drewna.
Związany jest z bardzo ważnym dla każdej pary dniem.

Pudło ślubne, Spanschachtel

Muzeum Narodowe w Szczecinie

To pudło ślubne!

Podarunek ten powstał ok. 170 lat temu na Pomorzu. W tamtym czasie niewiele małżeństw zawierano z miłości. Bardzo często decyzję o ślubie podejmowali rodzice. Kierowano się głównie majątkiem danej rodziny oraz jej pozycją. Ważne było również to, czy cieszy się dobrą opinią. W poradniku z tego okresu możemy przeczytać, że nie należy zmuszać córki do ślubu, jeśli mogłoby to ją uczynić nieszczęśliwą. Z drugiej jednak strony, gdyby decyzja dziewczyny okazała się niemądra i nierozważna, trzeba było się jej sprzeciwić.

Gdy już dochodziło do ślubu, wszystko odbywało się według ustalonych zasad. Popularnym zwyczajem było wręczanie przez pana młodego swojej przyszłej żonie podarku w postaci zdobnego pudełka. Mogła w nim przechowywać np. biżuterię albo jakieś wartościowe drobiazgi.

Pudło ślubne, Spanschachtel

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Osobliwości z kategorii:

HIGIENA

Higiena kojarzy się przede wszystkim z myciem i kąpielą. W rzeczywistości jest to jednak kategoria dużo bardziej pojemna. Mieszczą się w niej rzeczy związane z funkcjonowaniem naszego ciała, ale także te, które pomagają nam dbać o wygląd. Prezentowane tu przedmioty dawniej były znane wszystkim. Dziś patrzymy na nie ze zdziwieniem. Czy je rozpoznasz?

Co to takiego?

Z tego przedmiotu korzystano zarówno w domach, jak i np. na przystankach autobusowych.
Wykonano go z porcelany.
Dziś używa się go tylko u stomatologa.

Żaba - kraszuarka

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Żaba - kraszuarka

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

To spluwaczka w kształcie żaby, zwana też kraszuarką!

Służyła do pozbywania się nadmiaru śliny. Spluwaczki ustawiano w domach, ale też np. w szkołach, barach, pociągach czy urzędach. Plucie do nich uchodziło przez wiele lat za absolutnie normalne. Ich duża popularność wiązała się m.in. z modą na żucie liści tytoniu, co zwiększało wydzielanie śliny. Innym powodem był zakaz plucia na ulicę czy chodnik, ponieważ w pewnym momencie uznano to za niehigieniczne i niegrzeczne. Co innego spluwanie do ustawionego naczynia, które można było regularnie opróżniać i czyścić. Spluwaczek zaprzestano używać w Polsce dopiero ok. 70 lat temu.

Prezentowane żaby pochodzą z Chin i powstały w XIX w.

Co to takiego?

Choć czyści, nie potrzebuje wody.
Jest niewielkich rozmiarów – wręcz kieszonkowych.
Sprawia, że świat staje się wyrazisty.

Przyrząd do czyszczenia okularów

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

To przyrząd do czyszczenia okularów!

W Europie okulary pojawiły się w XIV w. Czy to możliwe, że wcześniej ludzie nie mieli kłopotów ze wzrokiem? Oczywiście nie. Po prostu nie znali sposobów na jego poprawienie. Podejmowali jednak pewne próby. Jeden ze starożytnych historyków i pisarzy zwracał uwagę, że cesarz rzymski oglądając walki gladiatorów, robi to poprzez… przyłożony do oka szmaragd. Zatem już od wieków poszukiwano takich materiałów, które mogłyby pomóc wyostrzyć wzrok.

Prezentowany przedmiot pochodzi z XIX w. z Francji. Posiada dwie miękkie poduszeczki, którymi pocierało się szkła. Nawet tak małemu i praktycznemu przedmiotowi nie poskąpiono dekoracji. Na zewnętrznej stronie znajduje się wyhaftowany wzór: czerwony i niebieski kwiat wraz z liśćmi.

Przyrząd do czyszczenia okularów

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Osobliwości z kategorii:

PRACA

Obecnie najpopularniejszym narzędziem do pracy jest komputer. Rozwój technologii spowodował też, że wiele czynności wykonują za nas maszyny. Jednak dawniej człowiek otaczał się licznymi przedmiotami, które pozwalały mu wykonywać codzienne zadania. Sprawdź, czy odgadniesz przeznaczenie tych narzędzi.

Co to takiego?

Przedmiot ten ma podziałkę.
Wykonano go z metalu.
Dziś zastępują go urządzenia elektroniczne.

Waga bezmian

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Waga bezmian

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

To waga nazywana bezmianem!

Zbudowana jest ona z trzech podstawowych elementów. Po pierwsze, z prostego metalowego pręta, na którym umieszczona jest pętelka ze sznurka. Po drugie, z haczyka, na którym umieszczamy ważony towar. Po trzecie, ze stałego obciążnika, który znajduje się po stronie przeciwnej niż haczyk. W tym przypadku obciążnik ma kształt nieco spłaszczonej kuli.

Po zawieszeniu towaru musimy tak przesunąć ucho paska, by pręt wisiał idealnie w poziomie. Wówczas w miejscu, w którym znajduje się pasek, możemy odczytać z podziałki na drążku wagę towaru.

Ten sposób ważenia stosowany był przez wieki, choć nie był zbyt precyzyjny. Trudno było nim zważyć przedmioty naprawdę duże i ciężkie.

Co to takiego?

Przedmiot ten był wykorzystywany przez pewnych rzemieślników.
Mógł być pomocny np. przy wytwarzaniu okien.
Jego częścią jest prawdziwy diament.

Nóż do cięcia szkła

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

To nóż do cięcia szkła, zwany diamentem!

Szkło jest niezwykle kruchym materiałem. Jednak rzemieślnik, który posiada odpowiednie doświadczenie, może z powodzeniem opanować trudną sztukę cięcia szkła. W tym celu przyda mu się odpowiednie narzędzie. Składa się ono z trzech części. Po pierwsze, z rękojeści, za którą należy chwycić – w tym przypadku wykonano ją z kości słoniowej. Po drugie, z metalowego przedłużenia rękojeści, które jest zakończone trzecim elementem, czyli diamentem. Słowo „diament” w języku greckim oznacza „niezniszczalny”. To dlatego, że ten minerał jest niezwykle twardy. Pomimo postępu technologicznego także dziś cięcie diamentem uważane jest za niezawodną metodę obróbki szkła.

Nóż do cięcia szkła

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Co to takiego?

Przedmiot ten pomagał zdobyć pożywienie.
Do jego użycia potrzebna była cierpliwość i doświadczenie.
Wymagał zanurzenia w wodzie.

Bodarz

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Bodarz

Muzeum Narodowe w Szczecinie

To narzędzie zwane bodarzem, służące do połowu węgorzy!

Wszędzie tam, gdzie człowiek miał dostęp do wody, przez wieki rozwijało się rybołówstwo. Równocześnie tworzono rozmaite narzędzia pomocne w trakcie połowu. Jednak żeby wybrać odpowiednią technikę, trzeba było mieć również wiedzę o rybach.

Cechą charakterystyczną węgorzy jest to, że żyją blisko dna, a na zimę zagrzebują się w mule. Zadaniem rybaka było zatem wywiercenie otworu w zamarzniętej rzece lub jeziorze, a następnie skierowanie bodarza do samego dna. Powtórzenie tej czynności kilkakrotnie zwykle skutkowało nabiciem węgorza na ostry kolec mieszczący się pośrodku narzędzia.

Obecnie zakazano używania bodarzy, ponieważ kaleczą ryby.