Żelazko na duszę

W okresie poprzedzającym masową elektryfikację jednymi z powszechnie używanych żelazek były żelazka na duszę. Dusza to wykonana, najczęściej z żelaza sztabka, którą po uprzednim nagrzaniu w palenisku wkładano do żelazka przez znajdujący się w jego tylnej części otwór. Zamykanie na klapkę lub zasuwkę tego otworu uniemożliwiało wypadniecie duszy w trakcie prasowania. W środku żelazka znajdowało się ożebrowanie, na którym dusza się opierała. Nie mogła leżeć bezpośrednio na dnie urządzenia, ponieważ groziło to jego zbyt mocnym nagrzaniem, a w konsekwencji ryzykiem przypalenia prasowanej tkaniny. Ze względu na stopniowe stygnięcie duszy, warto było zapewnić sobie ciągłość procesu przygotowując co najmniej dwie dusze – w czasie gdy jedna była używana, druga już się nagrzewała. Dużą zaletą żelazek na duszę było to, że w odróżnieniu od żelazek na węgiel, ich użycie nie niosło ryzyka pobrudzenia prania.

W zbiorach etnograficznych Muzeum Narodowego w Szczecinie znajduje się mosiężne żelazko na duszę pochodzące z drugiej połowy XIX wieku o zbliżonym do wydłużonego trójkąta kształcie stopy, stanowiącej całość z zaokrąglonym korpusem, którego przednia część jest dość ostro zakończona. Żelazka o takiej formie korpusu zwane są "wołowymi językami" ze względu na podobieństwo do kształtu bydlęcego języka i znane są od końca XVIII wieku. Największą popularnością cieszyły się od drugiej połowy XIX do lat 20. XX wieku. Prezentowane żelazko zdobione jest grawerem o motywie zoomorficznym przedstawiającym niedźwiedzie w lesie. Tego typu dekoracje na żelazkach nie występowały często. Ze względu na bogate zdobienia można więc przypuszczać, że przeznaczone było dla zamożniejszej klienteli. Współcześnie stare żelazka często stanowią ozdobę samą w sobie, jako element wyposażenia wnętrz lub przedmiot kolekcjonerski.

Agnieszka Słowińska