Zstąpienie do Otchłani

Odlane z mosiądzu niewielkich rozmiarów ikony, z bolcem przeznaczonym do zawieszania, używano jako osobistych przedmiotów kultu. Od końca XVII w. ich produkcję rozwijały i doskonaliły głównie wytwórnie staroobrzędowców zwanych starowiercami, którzy w połowie XVII w. nie uznali liturgicznej reformy moskiewskiego patriarchy Nikona. Starowiercy posługiwali się wyłącznie własnymi wyrobami przeznaczonymi do kultu i nie używali ikon wytwarzanych w kręgu oficjalnego moskiewskiego prawosławia. Podobnie nie uznawali oni nowej, ich zdaniem heretyckiej ikonografii ukształtowanej po rozłamie cerkwi. Temat Zmartwychwstania Chrystusa, jako wydarzenia nie mającego świadków, był na wschodzie chrześcijaństwa od wieków obrazowany pośrednio. Było to przedstawienie  Niewiast u Grobu opisane na kartach Ewangelii lub poświadczony w proroctwach i listach apostolskich wizerunek Zstąpienia Chrystusa do Otchłani. Wydarzenie to w cyklu Męki Zbawiciela było ostatnim przed Jego Zmartwychwstaniem. Obrazowanie tego przedstawienia, opisane pod S.12766MŁ, S.12823MŁ, S.12948MŁ, S.12949MŁ, pojawiło się w sztuce chrześcijańskiej przed końcem pierwszego tysiąclecia. Dopiero w XVII-XVIII w. Zstąpienie do Otchłani pod wpływem sztuki zachodnioeuropejskiej zostało w Rosji uzupełnione wizerunkiem Zmartwychwstałego Zbawiciela ukazanego nad pustym grobem. Dla starowierców tego typu nowy nietradycyjny przekaz wizualny był nie do przyjęcia. Pozostali oni wierni zasadzie obrazowania Zmartwychwstania przez wizerunek Zstąpienia do Otchłani, w którym Chrystus skruszywszy wrota piekieł podaje prawicę klęczącemu z lewej strony Adamowi. Z prawej strony klęczy Ewa, w tle stoją królowie, prorocy i sprawiedliwi Starego Testamentu, co widać na prezentowanej ikonie wykonanej w kręgu moskiewskich staroobrzędowców lub przez naśladowców kopiujących wyroby moskiewskie.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967