Kaptorga

Kaptorgi to niewielkie pojemniki wykonane ze srebra, brązu lub rzadziej z cyny, które były elementami kolii lub odrębnymi zawieszkami. Znane są przede wszystkim ze skarbów wczesnośredniowiecznych, rzadziej odkrywane są cmentarzyskach. Te specyficzne ozdoby słowiańskie z X–XIII wieku przyjmowały postać trapezu lub prostokąta, stąd w nomenklaturze archeologicznej wzięły się określania: kaptorgi trapezowate lub prostokątne. Ze względu na charakter zdobienia ich powierzchni wizerunkami zwierząt, gryfami, a także motywem drzewa życia oraz występowanie w kontekście dirhamów arabskich w skarbach długo uważano, że są wyrobami orientalnymi lub wykonywanymi pod silnym wpływem sztuki orientalnej. Hipoteza o muzułmańskim pochodzeniu kaptorg miała także związek z tradycyjnymi w tym kręgu kulturowym pudełkami wieszanymi na szyi, w których umieszczane były karteczki z cytatami z Koranu. Kaptorgi pomorskie cechuje wyjątkowo bogate zdobnictwo techniką filigranu i granulacji oraz ornamentyką plastyczną – motywami liniowymi, kolistymi i girlandowymi, a także stylizowanymi figurkami koni. Niektóre z nich są na tyle wyraziste, że można dopatrzyć się na nich siodeł i ozdobnych czapraków nasuniętych na końskie zady.

Największą na Pomorzu kolekcję fragmentów srebrnych kaptorg odkryto w Łupawie, pow. słupski, w skarbie z końca XI – początku XII wieku. Wszystkie reprezentują typ prostokątny. Wśród około 100 fragmentów blisko 20 zdobi filigran i motywy zoomorficzne, na pozostałych widoczne są guzki i ziarnina. Nie ma wśród nich katorgi zachowanej w całości.

Anna Bogumiła Kowalska