Królowa polska Bona Sforza D’Aragona (1494–1557)

Królowa polska Bona Sforza D’Aragona (1494–1557); córka Giana Galeazza Sforzy, księcia Mediolanu; od 1518 roku druga żona Zygmunta I Starego; matka króla Zygmunta II Augusta i czterech księżniczek zasiadających na europejskich tronach: Izabeli – królowej Węgier, Zofii – księżnej Brunszwiku, Katarzyny – królowej Szwecji oraz Anny – królowej polskiej, żony księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego. W roku 1556 opuściła Polskę i wróciła do rodzinnego Bari, gdzie została otruta na zlecenie Habsburgów przez dworzanina Giovanniego Lorenza Papacodę. Była politykiem, mecenasem sztuk pięknych; zaszczepiając nad Wisłą wzorce kultury renesansowej znacząco wpłynęła na rozwój kulturalny Królestwa Polskiego i wzrost jego znaczenia w Europie.

Popiersie; w ujęciu en trois quarts w lewo; w owalu z inskrypcją majuskułową, ujętym ornamentem rollwerkowym. Władczyni ukazana w dojrzałym wieku; ubrana w skromną suknię według mody polskiej, szubę z futrem tworzącym pionowe pasy; na głowie czepiec i podwika. Twarz owalna, z opadniętymi policzkami; oczy głęboko osadzone.

W typie fizjonomicznym wizerunek wykazuje wiele analogii z miniaturowym portretem monarchini z cyklu jagiellońskiego opracowanego w latach pięćdziesiątych XVI przez warsztat Lucasa Cranacha mł (1515–1586). Jego zleceniodawcą był król Zygmunt II August (Muzeum Narodowe w Krakowie / Muzeum Książąt Czartoryskich; nr inw. MNK XII-537). W latach 1561–1652 w Londynie Stephen van Herwijck (ok. 1530–ok. 1565/1567) na jego podstawie wykonał serię medali członków rodziny królewskiej. Zespół konterfektów „Cranachowskich” posłużył również jako wzorzec dla całopostaciowego portretu Bony, wchodzącego w skład liczącego trzy obrazy zespołu z dawnej kolekcji Wittelsbachów (obecnie na Zamku Królewskim w Warszawie; nr inw. ZKW/60). Ów cykl powstał najprawdopodobniej dla Anny Katarzyny Wazówny, córki Zygmunta III Wazy, z okazji jej zaślubin z Filipem Wilhelmem von Wittelsbachem, księciem neuburskim w roku 1642. Jego autorstwo nie zostało dotąd rozstrzygnięte.

W stosunku do omawianego pierwowzoru z połowy XVI wieku z warsztatu Cranacha mł. na rycinie oznaki starości i przekwitania urody królowej są znacznie bardziej widoczne i ostrzej zarysowane.

Rycina pochodzi z dzieła Bolognino Zaltieri, Imagines quorundam principium et illustrium virorum. Ritratti di alcuni prencipi, et huomini illustri, Venice 1569, w którym znalazło się 71 portretów koronowanych głów i osobistości ówczesnej Europy. Twórcami sztychów byli: Nicolò Nelli, Martino Rota (1520–1583) i Domenico Zenoi (czynny w latach 1559–1574 w Wenecji i Padwie).

dr Justyna Lijka