Król polski Zygmunt II August (1520 – 1572)

Król polski (1520–1572); syn króla Zygmunta I Starego i Bony Sforzy; ostatni męski przedstawiciel dynastii Jagiellonów; od 1529 roku wielki książę litewski; w latach 1530–1572 król polski (do 1548 roku jako koregent Zygmunta I Starego). W roku 1569 na mocy unii lubelskiej doprowadził do unifikacji i zacieśnienia politycznych związków Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim oraz utworzenia Rzeczypospolitej Obojga Narodów; zwolennik tolerancji wyznaniowej i reform ustrojowych; poparł szlachecki program egzekucji praw i egzekucji dóbr skierowany przeciwko magnaterii i Kościołowi katolickiemu. W roku 1561, w następstwie wcześniejszego traktatu w Pozwolu z 1557 roku zawartego z wielkim mistrzem zakonu krzyżackiego w Inflantach Johannem Wilhelmem von Fürstenbergiem (1500–1568), uzyskał zwierzchnictwo nad Inflantami; umacniał pozycje Polski nad Bałtykiem; w roku 1568 powołał do życia Komisję Morską z siedzibą w Gdańsku, zajmującą się całokształtem spraw związanych z polityką morską i budową floty; mecenas sztuk pięknych.

Popiersie z prawego profilu; w owalu bogato zdobionym motywami heraldycznymi, roślinnymi i rollwerkiem, podtrzymywanym u góry przez zwrócone w kierunku centralnej tarczy herbowej z Orłem Polskim w koronie oplecionym literą S, dwie półnagie kobiety z wieńcami laurowymi w dłoniach; poniżej, po bokach, od lewej herby ziem koronnych: Lew Księstwa Ruskiego i Pogoń Wielkiego Księstwa Litewskiego; u dołu, od lewej: Orzeł Księstwa Mazowieckiego oraz Orzeł Prus Królewskich. Monarcha ukazany w typie rex armatus; ubrany w renesansową kanelowaną zbroję płytową z dekoracją florealną, z wysokim obojczykiem oraz naramiennikami z tzw. skrzydłem oporowym (niem. Stoßkragen, wł. Guardagolétta). Twarz pozbawiona emocji, jakby zastygła w bezruchu; oczy głęboko osadzone, długi spiczasty nos, wąskie usta; włosy krótkie, faliste, zakrywające uszy; broda sięgająca do piersi, rozczepiona u dołu; na głowie czepiec i korona zamknięta (o kabłąkach zdobionych perełkami, z krzyżykiem w zwieńczeniu i roślinno-geometrycznymi sterczynami na otoku). W kadrze kompozycji, w owalu kartusza, inskrypcja przedzielana tarczami herbowymi, od prawej: SIGISMUNDUS / AUGUSTUS D / G REX POLON / MAGNUS DUX / L 1554.

W typie fizjonomicznym wizerunek Zygmunta II Augusta wykazuje wiele analogii z kameami portretowymi z połowy XVI wieku, autorstwa jubilera i rzeźbiarza gemm Giana Jacopa Caraglio (ok. 1505–1565) z Werony, który od około 1539 roku aż do swojej śmierci pracował w Polsce, od roku 1552 jako artysta nadworny monarchy z polskim indygenatem.

Miedzioryt Solisa w XIX wieku był wielokrotnie reprodukowany w różnych technikach graficznych jako ilustracja w wydawnictwach historycznych. W latach trzydziestych Antoni Oleszczyński (1794–1879) na jego podstawie wykonał ilustrację do wydawanego w Paryżu przez Leonarda Chodźkę dzieła popularyzującego historię Polski La Pologne, historique, littéraire, monumentale et pittoresque (t. 2, Paris 1837–1838, tabl. m. s. 288/289; Biblioteka Narodowa w Warszawie; nr inw. G. 6635/I). Inna wersja portretu została wykonana w pierwszej połowie XIX wieku w technice stalorytu w Litografii Józefa Oziębłowskiego (1801–1850) w Wilnie (Biblioteka Narodowa w Warszawie; nr inw. G.10752/III). W roku 1898 wizerunek opracowany w technice drzeworytu sztorcowego włączono do wydawnictwa Die österreichisch-ungarische Monarchie in Wort und Bild, Bd. 11: Galizien (s. 201), którego wydawcą był wiedeński Verlag der kaiserlich-königlichen Hof- und Staatsdruckerei.

Na zamku malborskim Zygmunt August był trzykrotnie latem 1552 roku podczas swojej podróży do Gdańska.

dr Justyna Lijka