Kompozycja formistyczna

Andrzej Pronaszko wraz z bratem Zbigniewem Pronaszką i Tytusem Czyżewskim zapisał się w historii sztuki jako wieszcz sztuki nowoczesnej działający przeciw koryfeuszom malarstwa młodopolskiego, którzy skupieni byli wokół Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (działającego od 1897 roku). Tworzyli oni wystawy Niezależnych w Krakowie w latach 1911, 1912 i 1913, wzorowane na paryskim Salon des Indépendants. Andrzej Pronaszko kształcił się w latach 1909–1910 w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Leona Wyczółkowskiego i Stanisława Dębickiego. Na tym swojej edukacji nie skończył, swój warsztat rozwijał w Monachium i Paryżu. W zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie znajduje się obraz Kompozycja formistyczna z ok. 1920 roku, czyli z okresu twórczości Andrzeja Pronaszki, który bywa nazywany formistycznym. Był to czas, w którym jego poszukiwania artystyczne odnosiły się do estetyki kubistycznej. Z momentem odzyskania niepodległości bliska była mu potrzeba szukania nowej formy do wyrażania pierwiastka narodowego. Interesujące nas w tym miejscu płótno to kompozycja geometryczna, w której dominuje kolor czerwony i jego odcienie, a kontrastuje z nimi kolor biały i odcienie beżu. Część elementów tworzących przedstawienie otacza gruby kontur. Kształty geometryczne tworzą syntetyczną martwą naturę. Nie stanowią one reprezentacji rzeczywistości, lecz interpretację przedmiotów. W zgodzie z myślą nowoczesną dzieło nie służy rzeczywistości, nie ma jej utrwalać, ma stanowić autonomiczną całość będącą wynikiem wyobraźni artystycznej twórcy. W szczecińskiej kompozycji można doszukiwać się także wpływów ludowego malarstwa na szkle. To jednocześnie układ, w którym widoczne są zainteresowania możliwościami ujęcia ruchu w przedstawieniach geometrycznych – poszczególne elementy stwarzają poczucie poruszania się względem siebie.

Beata Małgorzata Wolska