Patagon Filipa IV

Postępujący w XV i XVI wieku rozwój gospodarczy Europy i wzrost wymiany handlowej, łączącej w dobie wielkich odkryć geograficznych Stary Kontynent z Amerykami i Azją, rodził zapotrzebowanie na pieniądz o dużej sile nabywczej. Niedobór złota sprawiał, że tylko w niewielkim stopniu potrzebę tę mogły zaspokoić emisje złotych dukatów i guldenów. Za sprawą odkrywanych na kontynencie złóż srebra oraz eksploatacji jego ogromnych zasobów w koloniach hiszpańskich Ameryki Południowej rola ta przypadła monetom srebrnym. Pierwotnie co do wartości miały być one równe złotym emisjom dukatowym.

Pierwsze takie monety powstały w Tyrolu (1486) oraz w Saksonii (1500). Masową emisję srebrnych dukatów, z wykorzystaniem własnych pokładów kruszcu, podjął w 1518 roku hrabia Stefan we władztwie Schlick w czeskich Rudawach, w mennicy ulokowanej w Sankt Joachimsthal. Wychodzące z Sankt Joachimsthal monety – zwane stąd talerami – rozpowszechniły się w środkowej części Europy. W ciągu kilkudziesięciu lat zostały przyjęte do systemów pieniężnych wielu państw, w których funkcjonowały pod różnymi nazwami. W Anglii były to srebrne korony, w Turcji gurusze, a w Niderlandach Hiszpańskich patagony – wprowadzone tam w 1612 roku i emitowane do początku XVIII wieku.

Patagony charakteryzuje ukośny krzyż z koroną pomiędzy jego ramionami oraz Order Złotego Runa – zwieszony u dołu na krzyżu burgundzkim. Dookolny napis – kontynuowany na rewersie – mówi o osobie emitenta i przedstawia jego skróconą tytulaturę monarszą. Na tej monecie w tłumaczeniu brzmi on: Filip IV z Bożej łaski król Hiszpanii i Indii, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii i Brabancji. Z kolei na rewersie znajduje się ukoronowana, wielopolowa heraldyczna tarcza Hiszpanii z herbami ziem, księstw i rodów, otoczona łańcuchem z Orderem Złotego Runa, którego wielkimi mistrzami byli hiszpańscy królowie.

Omawiany egzemplarz jest elementem skarbu 83 monet talarowych, ukrytego po 1708 roku w Józefowie w powiecie biłgorajskim. Ponad połowę stanowią w nim patagony niderlandzkie, które w drodze wymiany handlowej obficie docierały na nasze ziemie zwłaszcza w 2. połowie XVII i na początku XVIII wieku. Przeważały wśród nich brabanckie emisje Filipa IV.

Siła nabywcza talara w Polsce na przełomie XVII i XVIII wieku stanowiła równowartość kosztu wyżywienia człowieka w ciągu czterech tygodni.

Tomasz Markiewicz