Krajobraz ze sztafażem ewangelicznym

Oparty na utartym schemacie kompozycji dzielonej na trzy plany pejzaż ze sztafażem wprost nawiązuje do dzieł największego z klasycyzujących malarzy epoki baroku – Nicolasa Poussina. Pierwszy plan zajmuje grupka osób – z lewej i lustro rzeki – z prawej. Jezus siedzący przy studni prowadzi dialog z Samarytanką, tuż za nią stoi jeszcze dwóch mężczyzn. Drugi plan wypełniają zabudowania i wzgórza poprzetykane drzewami. Trzeci natomiast to góry na tle przesłoniętego chmurami nieba. Gesty postaci są spokojne, czytelne i uporządkowane czym wpisują się w krajobraz o takichże cechach formalnych. Uzyskanej w ten sposób harmonii panującej między poszczególnymi elementami składowymi kompozycji nie są w stanie zburzyć nawet ostre barwy zastosowane do namalowania szat. To efekt umiejętnego wprowadzenia do obrazu światła.

Obraz powstał w kręgu Nicolasa Poussina, być może wyszedł spod pędzla Gaspara Dugheta zw. Poussin. Był on wpływowym pejzażystą mieszkającym w Rzymie, którego inspiracją był jego szwagier Nicholas Poussin, którego imię przyjął, oraz Claude Lorraine. Ci trzej malarze szkicowali razem przemierzając obszary podmiejskie i wiejskie wokół Rzymu. Dughet wzorem starszych kolegów wykorzystywał rysunki wykonane z natury jako podstawę swoich wyidealizowanych scen malowanych w pracowni lub jako freski dekoracji pałaców rzymskich. Kontekst ten sprawia, że – przy świadomości istnienia jednego jeszcze malarza z rodziny podpisującego się „Poussin” – bardzo trudno dziś rozgraniczyć zakresy wpływów i przypisać te przepiękne krajobrazy za całą pewnością któremuś z malarzy. Jest co prawda element różnicujący malarzy Dugheta – rzadko wplatał w swe krajobrazy epizody historyczne, biblijne czy mitologiczne. Pojawiają się tu zatem wątpliwości, gdyż mamy sztafaż biblijny: przypowieśc o Chrystusie i Samarytance. Wiele obrazów Dugheta zostało zakupionych podczas ery Grand Tour w XVIII w. przez brytyjskich turystów. Kilka obrazów z tego kręgu znalazło się także w zbiorach Izabeli Lubomirskiej i Stanisława Kostki Potockiego.

Obraz ze zbiorów Izabeli Lubomirskiej (Inwentarz 1793) – „Jezus z uczniami z Samarytanką rozmawiajacy się ...”, następnie w kolekcji Stanisława Kostki Potockiego (zaginiona nalepka – „Grand Paysage de Poussin”).

Dominika Walawender-Musz