Kolumna ornatu (Preteksta)

Tkanina w kształcie krzyża, wypełniona późnogotyckim haftem figuralnym, pierwotnie stanowiła środkową kolumnę ornatu, określaną terminem preteksta. Ten piękny haft średniowieczny, jako że wcześniej zdobił środek szaty liturgicznej, nie niszczył się tak jak boki. Wykonanie go wymagało wiele pracy, umiejętności i kosztownych materiałów, więc kiedy ornat ulegał zniszczeniu, kolumnę wypruwano i doszywano do nowego. Szacunek, z jakim odnoszono się do tekstylnych reliktów przeszłości, pozwolił przetrwać tej historycznej tkaninie. Obecnie preteksta krzyżowa jest cennym zabytkiem sztuki dekoracyjnej, pozbawionym pierwotnej funkcji. Zastosowano w niej różne rodzaje technik haftu, akcentujące poszczególne elementy kompozycji i nadające wyróżnionym figurom formę rzeźby.

Hafciarstwo było w średniowieczu rzemiosłem luksusowym, którym zajmowano się bardzo często w klasztorach. Mniszki, benedyktynki, zdobiły szaty liturgiczne i bieliznę ołtarzową, rozwijając stopniowo umiejętności warsztatowe. Przy pomocy igły i barwnych, jedwabnych nici wyczarowywały oryginalne wzory roślinne, ale i niezwykle sugestywne figuralne sceny religijne. Rezultatem biegłego posługiwania się technikami haftu były reliefowe kompozycje z tak zwanym powleczeniem.

Wyróżniona takim zabiegiem technicznym jest postać Chrystusa na krzyżu. Płaski haft postaci świętych i drzewa krzyża zachwyca formą i barwą. Esowaty kształt pnia i gałązek zakończonych stylizowanymi, palczastymi liśćmi jest bardzo starannie „malowany igłą”. Przy użyciu kilku odcieni nici uplastyczniano poszczególne elementy, tworząc wrażenie niemal przestrzennej formy. Ta intuicyjna przestrzeń kompozycji wynikała z obserwacji natury i prób przeniesienia elementów otaczającego świata do sztuki religijnej, wszak świat natury może być traktowany jako Stworzenie Boże, a nawet przedmiot użytkowy powinien być dziełem sztuki na większą chwałę Boga.

Magdalena Norkowska