Buty safianowe

Tradycyjnym elementem polskiego stroju kontuszowego były buty z wysoką cholewą. W XVII i XVIII wieku wykonywano je ze skóry koźlej, safianowej, niezwykle delikatnej i trwałej; szlachta nosiła je z wielkim upodobaniem. Wytworny, paradny strój zamożnego szlachcica prezentował się dostojnie wzbogacony o czerwone lub żółte buty zdobione złotym haftem. Do ubiorów codziennych wdziewano buty wykonane z gorszej jakościowo czarnej skóry. Zachowane w zbiorach buty mają kolor nietypowy, zielony, lecz podobnie jak nieliczne zachowane przykłady takich zabytków w zbiorach polskich są haftowane na całej powierzchni złotą nicią, w motywy roślinne. Wzór to duże kwiaty piwonii, tulipana oraz drobniejsze dzwonki i niezapominajki, zgodne z gustami panującymi około połowy XVIII wieku. Płaska skórzana podeszwa była modna później, w latach 1788–1792. Te cechy wskazują na to, że buty powstały pod koniec XVIII wieku. Tego rodzaju akcesoria świadczyły o statusie społecznym, zamożności ich posiadacza. Potrzebę podkreślenia pozycji społecznej, również przez detal stroju, ilustruje porzekadło „Znać pana po cholewach". W związku z tym uboga szlachta i mieszczanie nabywali stare safianowe buty i uzupełniali braki czarną skórą, tak że sfatygowany kolor obuwia, czerwony bądź żółty, świadczył o dobrym pochodzeniu ich właściciela i długotrwałym posiadania kosztownego, luksusowego przedmiotu. Dodatkową trudnością finansową przy zamawianiu nowej pary był fakt, iż większe rozmiary były droższe, cena nie zależała od włożonej pracy, ale od ilości zużytej skóry. Najcenniejszy i najbardziej poszukiwany był safian pochodzący z Turcji. Rozpowszechniła się nawet nazwa butów – baczmagi, pochodząca z języka tureckiego. W 1615 roku Marcin Paszkowski napisał: „W Turczech obuwie pospolite żony z mężami mają, które tam ich językiem baczmag nazywają". Określenie to przetrwało w języku polskim do połowy XIX wieku, wówczas zaczęło pojawiać się w słownikach jako przestarzałe. Pół wieku wcześniej również ubiór kontuszowy uznano za anachroniczny i niemal całkowicie wyszedł z użycia.

Magdalena Norkowska