Madonna z Dzieciątkiem

Wyjątkowej urody to obraz. Owo piękno objawia się już w – opartej o diagonale – niewymuszonej, naturalnej kompozycji i znajduje potwierdzenie w każdym kolejnym aspekcie. Wśród widocznych gołym okiem cech wymienię: dynamizm, witalność, teatralność, retorykę, panegiryzm, emfazę, namiętność wyrażoną gwałtownym ruchem czy gry światłocienia podkreślające bujność kształtów. Podobieństwo Madonny i Dzieciątka do najważniejszych osób w życiu Rubensa jest nieprzypadkowe – inspirowane były wyglądem osób realnych, żony (Heleny Fourment) i synka (Nicolasa). Taki sposób ujęcia Maryi wpisuje się w specyficznie Rubensowski typ ikonograficzny: Królowa Niebios i Ziemi zakorzeniona w realiach epoki, ukazana bez szczególnych atrybutów świętości, dostępna grzesznikowi, skłonna wysłuchać go i nieść macierzyńską pociechę. Prócz precyzji rysunku, oddającego subtelności przedmiotów, na uwagę zasługuje świadome i pełne finezji zastosowanie koloru. Nie służy on jedynie wypełnieniu płaszczyzn, ale stał się tematem studiów artysty. Dzieło wykończono laserunkiem, co zmiękczyło i tak już płynny rysunek.

Ten powielany w rozlicznych wersjach, pełen lirycznego wdzięku wizerunek Madonny należał do ulubionych Rubensa. Akmé manifestacji jego talentu przypada na przełom lat 20. i 30. XVII w., kiedy to natchniony mistrz zaklinał w malarskiej materii atmosferę rodzinnego ciepła, znamienną dla swych dojrzałych dzieł religijnych.

Obraz wilanowski, uznawany dziś za dzieło warsztatu Rubensa nie bez ostatecznego szlifu samego mistrza (w RKD figuruje jako obraz warsztatowy, natomiast Hanna Benesz skłania się ku autorstwu Rubensa i Erasmusa Quellinusa), zdradza najszersze bodaj analogie do obrazu Święta Rodzina ze śś. Franciszkiem i Anną oraz św. Janem Chrzcicielem z Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku (i jego wersji przechowywanych w Windsor Castle oraz Museum of Art w San Diego), gdzie stojący u stóp Dzieciątka mały św. Jan wyciąga ku niemu rączki, a nieopodal w uniżonym ukłonie gnie się św. Franciszek z Asyżu. Są to wersje – rewersu skrzydeł ołtarza św. Ildefonsa (olej na dwóch deskach; 352 × 233 cm; Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, nr inw. 698). Wszystkie one różnią się nieznacznie, lecz centralna grupa jest niemal dokładnie taka sama. Obraz z MMA jako jedyny ukazuje Chrystusa kopiącego do przodu lewą nóżką, tak jak na naszym płótnie.

Dominika Walawender-Musz