Portret Janusza Radziwiłła ks. na Birżach i Dubinkach

Anonimowe dzieło „Portret Janusza Radziwiłła hetmana wielkiego litewskiego” znajdujący się w zbiorach Muzeum – Zamku w Łańcucie, ukazuje opisywaną postać jako mężczyznę w średnim wieku, na tle brązowej kotary i pejzażu. Radziwiłł został zaprezentowany w lekkim zwrocie w prawo. Twarz mężczyzny owalna z wysokim czołem oraz jasnymi wąsami. Jest ubrany w szaty stroju szlacheckiego: biało – szary żupan z kołnierzem oraz pancerz w postaci kolczugi. Na nogach posiada czerwone buty, wykonane z safianu. W prawej ręce, odzianej w rękawicę, dzierży buzdygan – broń obuchową, pochodzenia wschodniego, symbol władzy wojskowej oraz szlacheckiego splendoru. Przy lewym boku mężczyzny widoczna rękojeść szabli, broni białej utożsamianej z walecznością na polu bitwy.

Janusz Radziwiłł herbu Trąby (ur. 1612, zm. 1655 ) był synem magnatów litewskich Krzysztofa Radziwiłła oraz Anny Kiszczanki. Dzieciństwo spędził na Litwie, gdzie odebrał staranne wykształcenie. Przed 1629 rokiem opuścił kraj swoich narodzin i udał się do Warszawy oraz Berlina. Kontynuował naukę na uniwersytecie w Lipsku. Podróżował po Europie. W październiku 1633 roku uczestniczył w bitwie o Smoleńsk, zakończonej zwycięstwem strony polskiej nad wojskami rosyjskimi. Radziwiłł blisko współpracował z polskim królem Władysławem IV Wazą, był nazywany jego ulubieńcem. Po śmierci ojca odziedziczył wielki majątek ziemski na Litwie i Podlasiu. Popierał politykę monarchy, dążącego do rozpoczęcia konfliktu zbrojnego z Turcją. Po śmierci Władysława IV Wazy starał się wpływać na politykę litewską. Przeciw niemu wystąpiły rody litewskie na czele z Sapiehami (w tym z linii na Ołyce oraz Nieświeżu). Postać Janusza Radziwiłła występuje w powieści „Potop” Henryka Sienkiewicza. Pisarz przedstawił go w roli „czarnego charakteru”, zdrajcy sprawy polskiej. Celowo pominął – z powodu carskiej cenzury – niektóre motywy polityki hetmana. Zmarł w nocy z 30 na 31 grudnia 1655 roku w zamku tykocińskim.

Yulia Dushka