Nie Opłakuj Mnie Matko [Chrystus w Grobie / Akra Tapeinosis]

W Bizancjum relikwie były ważnym elementem formującym artystyczno-symboliczną przestrzeń sacrum zarówno świątyni, jak i pojedynczej ikony. Do ważniejszych wyobrażeń tego typu zalicza się ikona z przedstawieniem martwego Ciała Zbawiciela w Grobie (Akra Tapeinosis), ukazanego w popiersiu lub półpostaci na tle krzyża, ze śladami męki na ciele. Przedstawienie to nie ma odpowiednika w tekstach ewangelicznych. Najstarsze wizerunki biorą początek z wczesnej tradycji bizantyjskiej związanej z relikwią Całunu, w który było zawinięte po śmierci Ciało Zbawiciela oraz ikony Mandylionu przechowywanych początkowo wraz z innymi relikwiami Męki Pańskiej w sanktuarium świątyni Bogurodzicy Faros w cesarskim zespole pałacowym Konstantynopola, a później w cerkwi Bogurodzicy na Blacherniach. Z przekazów źródłowych wiadomo, że w każdy piątek Całun przymocowany pionowo do krzyża był rozwijany i okazywany wiernym, z odbiciem Ciała Chrystusa na płótnie (częściowo widocznym - popiersie lub półpostać). Jednak relikwii tych nie udostępniano do bezpośredniej adoracji i ucałowania wiernym, do tego celu wykładano uprzednio wykonane niewielkie ikony z wizerunkiem martwego Ciała Chrystusa w Grobie skopiowanego z istniejących relikwii. W ten sposób zapoczątkowana została ikonografia obrazowania Mistycznego Ciała Zbawiciela. Ikony Chrystusa w Grobie wykorzystywano w obrzędach liturgii Wielkiego Tygodnia. Był on najbardziej odpowiednią ilustracją wydarzeń Męki Pańskiej – kwintesencją jej najważniejszych momentów: Ukrzyżowania (krzyż za postacią Chrystusa); śmierci Zbawiciela - Jego martwe Ciało w Grobie; Opłakiwanie Chrystusa uosobione przez postać podtrzymującej Zbawiciela Bogurodzicy. W ruskiej tradycji ikony z podtrzymującą zmarłego Chrystusa Marią tytułuje się słowami kanonu „Nie Opłakuj Mnie Matko” pieśni z obchodów Wielkiej Soboty, ułożonej przez Kosmę Pieśniarza w VIII w.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967