Autoportret z Parkami

W twórczości Jacka Malczewskiego – wybitnego polskiego symbolisty – występuje wiele wątków. W malarskich „poematach” przekazywał osobiste przeżycia i dramaty narodowe. Pozostawił ogromną spuściznę, w której ważną pozycję zajmują portrety. Uwiecznił na nich osoby ze świata kultury i polityki, z kręgu przyjaciół i rodziny. Przez ponad pół wieku malował autoportrety, których stworzył najwięcej spośród wszystkich polskich artystów. Niemal obsesyjne upodobanie Malczewskiego do przedstawiania swego wizerunku napotykało u współczesnych na krytykę. Wytykano mu pychę i miłość własną. Zapewne na wybór tego tematu miała wpływ jego osobowość, ale też nobilitacja i mitologizacja roli artysty, która dokonała się w drugiej połowie XIX wieku. W autoportretach Malczewski występował w różnych wcieleniach i kostiumach. Bohater scen pojawiał się w realnych i fantastycznych przestrzeniach, w otoczeniu prawdziwych i wyimaginowanych postaci: muz, chimer, zjaw i faunów. Wcielał się w postacie literackie, baśniowe – rycerzy, pielgrzymów, proroków, i figury historyczne oraz biblijne – na przykład postać Chrystusa.

W Autoportrecie z Parkami Malczewski przedstawił siebie z atrybutami malarza, w przestrzeni domu. Tłem dla jego monumentalnej sylwetki, niemal wychodzącej z ram obrazu, jest widok na zielony ogród widoczny przez otwarte na oścież amfiladowe drzwi. Za progiem pracowni siedzą naprzeciw siebie dwie kobiety, rozwijające nić z kłębka, którą przetną we właściwej chwili. Trzecia kobieta przysiadła dalej, na progu domu. To tytułowe Parki (Mojry) – mityczne opiekunki i strażniczki życia. Trzy siostry – Kloto, Lachesis i Atropos – były prządkami losu człowieka. Boginie życia, śmierci i przeznaczenia znały przyszłość ludzi i bogów. Każda istota ludzka od narodzin miała swoją Mojrę, określającą długość życia, przynależne jej szczęście i nieszczęścia. Ten autoportret można czytać jako malarską refleksję Malczewskiego nad zbliżającym się nieuchronnie kresem żywota. Zawoalowanym przyznaniem się do własnych słabości jest kwiat kąkolu, który trzyma w dłoni. Psujący zboże chwast w biblijnej wykładni symbolizuje ludzi grzesznych, którzy występują przeciw zamiarom Boga. Malczewski – świadomy swojej wielkości malarz, z wielką powagą patrząc nam w oczy, mówi o swojej artystycznej służbie i o tym, że czasem błądził.

Bożena Kasperowicz