Martwa natura z ptakami

Obraz o bardzo powściągliwej kompozycji i szlachetnym kolorycie przedstawia ubite ptactwo. Z haka wbitego w szary mur, rzucając na niego głęboki cień, zwisa głową w dół zawieszony na szarej postrzępionej wstążce okazały jarząbek. Kolejny jarząbek, dzięciołek i wróbel leżą na dosuniętym do muru blacie. Częściowo przygniata je strzelba myśliwska, obok porzucona torba. Podstawowym uzasadnieniem wprowadzenia nieopodal nich czerwonej draperii, mocno działającej plamą koloru, wydają się względy malarskie, cała skomplikowana reżyseria oddziaływań barwnych – podkreślenie ubarwienia zdobyczy.

Gdy patrzymy na takie wyciszone i w gruncie rzeczy tchnące smutkiem kompozycje, siłą rzeczy narzuca się nam pytanie, czy nie można ich odczytać także na płaszczyźnie semantycznej. Odpowiedź w dużej mierze należy do patrzącego. Ścierają się tu dwa obszary znaczeniowe – ten, który pochodzi z intencji artysty, wyrażony w dziele explicite, oraz nieobliczalny obszar dalszych interpretacji pozostawiony widzowi. Ludzie żyjący XVII-wiecznej Europie byli znacznie bardziej niż my dzisiaj przyzwyczajeni do myślenia w kategoriach dualistycznych, niemal odruchowo nadawali przedmiotom znaczenia. Tu malarz zostawił nam dyskretną, frapującą wskazówkę – na jednym z martwych ptaszków, wróbelków, przysiadła ozdobnie odmalowana mucha. Jej obecność możemy tłumaczyć zainteresowaniem rozwojem nauk przyrodniczych (w tym entomologii), ale też możemy uczynić z niej klucz interpretacyjny otwierający widza na tematykę wanitatywną. Mucha to ewidentny symbol zła – zważmy, że Belzebub, wódz demonów, władca złych duchów (Łk 11, 15), to w dosłownym tłumaczeniu „pan much i komarów” (popularnie: „władca much”) częstokroć przedstawiany pod postacią muchy właśnie.

Dominika Walawender-Musz