Rzeźba przodka

Prezentowaną figurę przodka wyrzeźbiono w dorzeczu Sepiku, w regionie zwanym Sepikiem Środkowym, gdzie rzeźba jest najbardziej popularną formą twórczości artystycznej. Rzemiosło to związane jest głównie z produkcją przedmiotów kultowych, które wykonują wyłącznie wtajemniczeni mężczyźni. Muzeum Narodowe w Szczecinie zakupiło rzeźbę w 1995 roku od małżeństwa etnologów Moniki i Mieczysława Strzechowskich, którzy tak opisują sztukę tego regionu: tu niemal każda wioska stworzyła własny, oryginalny styl, który jednak pozostaje w ramach pewnej wspólnej konwencji (…) gdzie podstawowym modelem zawsze jest człowiek. Duża głowa sprawia niekiedy wrażenie płaskiego talerza, kiedy indziej jest nienaturalnie wydłużona. Oczy przeważnie okrągłe (…) często inkrustowane muszlami. Nosy krótkie kotwicowe, z wyraźnie zaznaczonymi nozdrzami. Rzeźby przedstawiające przodków w sztuce papuaskiej zazwyczaj mają nieproporcjonalnie duże głowy w stosunku do reszty ciała, które często wydaje się być przestawione bardzo schematycznie. Według papuaskich artystów głowa symbolizuje siły duchowe człowieka, dlatego jest tak silnie akcentowana. Wierzono bowiem, iż koncentrujące się w czaszce człowieka siły, które uwalniane są w momencie śmierci, zapewnią dobrobyt i powodzenie całej społeczności. Z wierzeń tych wyrasta znany w całej Melanezji kult czaszek. Aby nie utracić cennych mocy kultowych czaszek wykonywano szereg zabiegów zabezpieczających. Uważano bowiem, że duchy przodków nie mogą mieszkać w starych i uszkodzonych czaszkach. Rozpadające się czaszki trzeba było zastąpić nowymi „pojemnikami”, zazwyczaj drewnianymi lub maskami. Dusza przodka, która po śmierci zamieszkiwała w czaszce przenosiła się do drewnianego wizerunku, który automatycznie stawał się potężnym obiektem kultowym. Do zastępowania czaszek rzeźbami i maskami przyczyniły się również władze kolonialne i misyjne, które wprowadziły na Nowej Gwinei europejskie praktyki pochówku zmarłych i zakazały wykorzystywania ich głów.

Katarzyna Findlik-Gawron