Sollicitude maternell | Macierzyńska troska [miłość, czułość, opieka]

Życie i twórczość Józefa Mojżesza Gabowicza (1862–1939) jest przykładem skomplikowanego i długiego kształtowania się tożsamości artysty. Świadomość własnych cech i własnej odrębności – od chłopca ze sztetla po odnoszącego sukcesy w świecie artystę, asymilatora i być może syjonistę – pozostawały w nim, dopełniały się, od żadnej się nie odżegnywał. Wśród artystów żydowskich końca XIX w. Gabowicz wydaje się twórcą najbardziej „zasymilowanym”, ukształtowała go formacja Polaków wyznania mojżeszowego, a ich ideały – polski patriotyzm połączony z obowiązkiem działania na rzecz współwyznawców – bliskie były także jemu. Wiele portretowanych przez niego osób pochodziło ze środowiska zasymilowanych Żydów warszawskich, m. in. Henryk i Hipolit Wawelbergowie, Jan Bogumił Bloch, Ludwik Natanson, Samuel Bergson, Stanisław Rotwand.

Twórczość Gabowicza, który studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, początkowo akademicka, zmieniła się pod wpływem pobytu w Paryżu i sztuki francuskiego rzeźbiarza Auguste`a Rodina. Przeplata się w niej nurt społeczno-rodzajowy z kameralnymi scenami o sentymentalnym charakterze. Prace te przyniosły mu sukcesy na światowych wystawach, o nich najczęściej pisała krytyka, one też znajdowały uznanie w oczach publiczności. Artyście bliska była klasyczna harmonia i wewnętrzna równowaga dzieła, za którą skrywał jednak emocje. Jego rzeźby niosą bowiem nie tylko treści alegoryczne, ale i symboliczne. Naga postać ludzka była dla niego, podobnie jak dla Rodina, symbolem ducha, mocy człowieka, jego woli walki i przetrwania. Znakomitym przykładem tej tendencji jest „Macierzyństwo”, stanowiące ponadczasową, uniwersalną wizję miłości matczynej, uderzającej zespoleniem matki i tulącego się do niej dziecka. Kiedy Janusz Korczak w lipcu 1911 r. odwiedził pracownię Gabowicza, po obejrzeniu jego dzieła napisał:

„... W Koronie marzeń tęczowej

rzeczywistość staje przed artystą

szczęśliwy...

...Piękne „dzieci” Gabowicza

„Macierzyństwo”, „Pisklęta” – są tak

piękne, jakiemi pragnął je mieć

artysta – myślą, czują – żal, że

zamknął je w marmurze czy bronzie...”

(„Album Artysty”, Instytut Sztuki PAN, s 112).

Renata Piątkowska