Głowa Antinousa

Na owalnym wycisku z lekko wklęsłym tłem, obwiedzionym płaskim szerokim marginesem przedstawiony jest prawy profil popiersia Antinousa faworyta Hadriana. Ukazany jest on jako młody mężczyzna z krótkimi kręconymi włosami. Widoczny jest kawałek szaty, spiętej klamrą na prawym ramieniu. Pod przedstawieniem widoczny napis: ANTINOOC (ANTINOUS). Bardzo podobny wycisk także z przedstawieniem Antinousa i sygnaturą, znajduje się w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie, nr inw: 4417/87 nr wycisku 14. Wycisk jest identyczny jak opisany w  „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Antinous (Antinoos) urodził się 27 listopada 111 w Claudiopolis, był greckim młodzieńcem z Bitynii i partnerem cesarza Hadriana. Gdy miał 12 lat, został przyjęty na cesarski dwór. Tragicznie utonął w Nilu około roku 130. Na jego pamiątkę Hadrian w 137 roku ufundował miasto Antinoopolis (dzisiaj Sheikh Ibada) w pobliżu miejsca tragedii, ogłaszając go herosem. Hadrian nazwał na jego cześć gwiazdozbiór oraz wznosił świątynie i organizował igrzyska. Mantinei w Arkadii było jednym z najważniejszych miejsc kultu poświęconych Antinousowi. Powstało wiele rzeźb, portretów, monet i gemm przedstawiających jego wizerunek jako ideał młodzieńczego piękna.

Kolekcja gliptyczna wilanowskiego zbioru to fascynujący zapis historii sztuki antycznej. Pierwotnie należąca do Stanisława Kostki Potockiego, to prawdziwy skarb muzealny. Zawiera 239 wycisków, z których niestety 6 zaginęło, podzielonych na dwie medalierki oznaczone numerami inwentarza Wil.3083/1 i Wil.3083/2, każda z osiemnastoma szufladkami.

Repertuar odcisków jest niezwykle zróżnicowany, obejmując portrety, popiersia historyczne, postacie mitologiczne, sceny historyczne i mitologiczne, rzeźby, zwierzęta, wazy oraz maski. Odciski wykonane z czerwonej masy sugerują różnorodne pochodzenie.

Najciekawszym okresem w historii kolekcji jest rok 1785, gdy hrabia Potocki podróżował do Włoch w towarzystwie księżnej Izabelli Lubomirskiej. Zgromadził około dwudziestu gemm antycznych, a niektóre z nich pochodziły nawet z własnych wykopalisk. Kolejne podróże dodatkowo wzbogaciły zbiory.

Kolekcja pełni również rolę biblioteczki na temat gliptyki, co umożliwiło Potockiemu profesjonalne podejście do zbiorów. Z czasem trafiła do pałacu w Wilanowie, gdzie stała się częścią ekspozycji muzealnej. W kolekcji wyróżniamy trzy grupy obiektów: odciski gemm antycznych, ich kopie oraz kamienie wykonane na wzór starożytnych. Sygnatury mistrzów greckich dodają kolekcji wyjątkowego charakteru.

Gliptyka, czyli sztuka rzeźbienia w kamieniu, posiada bogatą historię. Daktylioteki z odciskami gemm stały się popularne w XVIII wieku, pełniąc rolę dydaktyczną i edukacyjną. Wartość kolekcji tkwi nie tylko w artystycznej doskonałości gemm, ale także w ich wartości dokumentacyjnej, umożliwiając zgłębianie tajników sztuki starożytnej.

Oryginalną gemmę z daktylioteki  Lipperta znajdziesz tutaj: Antinous

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz “A select collection of drawings from curious antique gems; most of them in the possession of the nobility and gentry of this kingdom; etched after the manner of Rembrandt”, Worlidge, T. (Thomas), 1768, vol.1 oraz “One hundred and eight plates of antique gems engraved by Francesco Bartolozzi”, Marlborough, George Spencer, 1860;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)