Chrystus Pantokrator [Salvator Mundi]

Zgodnie z soborowymi kanonami w sztuce Kościoła Wschodniego Boga wyobrażano jedynie w osobie Chrystusa – Słowa Wcielonego, współistotnego Bogu Ojcu. Do najstarszych przedstawień Zbawiciela należały obrazy ukazujące Wszechwładzę i Boską Naturę Chrystusa nazywanego Panem Wszystkiego, po grecku – Pantokratorem. Zbawiciela jako Władcę Wszechświata zaczęto obrazować w IV-VI w. na wzór władcy ziemskiego z wszystkimi oznakami cesarskiego dostojeństwa. Ujętą zawsze frontalnie postać Chrystusa umieszczano w kopułach świątyń symbolizujących niebo. Z czasem wizerunek Pantokratora zajął centralne miejsce w przedstawieniach Deesis z postaciami Bogurodzicy i Jana Chrzciciela adorujących tronującego Zbawiciela i zanoszących do niego modlitwę wstawienniczą za rodzaj ludzki. Jego obraz w typie Pantokratora pojawia się także w rzędzie namiestnym przegrody ołtarzowej zwanej ikonostasem. Chrystus Wszechwładca jest ukazywany na stojąco w pełnej postaci lub zasiadający na tronie, a w późniejszej ikonografii częściej malowany w popiersiu. Palce uniesionej na wysokość piersi prawej dłoni ułożone są zazwyczaj na kształt monogramu IC XC oznaczającego imię Chrystusa. Zwój lub otwarta księga w lewej ręce Zbawiciela wyrażają misję nauczania. Wizerunki Chrystusa w typie Pantokratora są także częstym tematem domowych ikon używanych w prywatnym kulcie.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967